"ေ႐ႊမဲ"ခြန္၏ အႏုပိုင္ညာ

http://arakanscientia.blogspot.com မွာေဖာ္ျပထားသည့္ "ေရႊမဲ"ခြန္၏ အႏုပိုင္ညာ အပိုင္း(၁)ကေန (၄)အထိအား တစုတေပါင္းတည္း ျပည္လည္တင္ျပထားျခင္းျဖစ္ပါသည္။

ကမၻာ့ စြမ္းအင္ လိုအပ္ခ်က္ေရ တရက္ထက္တရက္၊ တဆထက္တဆ ႀကီးမားလာေရ အတြက္ ရီနံနာင့္ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕တိေရ စ်ီးေကာင္းလာပါေရ။ ယင္းအတြက္နာင့္ ရီနံကို black gold (ေရႊမဲ)လို႕ တင္စား ကတ္ပါေရ။ ယင္းေရႊမဲေရ တုိင္းျပည္ကို အက်ိဳးဟိႏုိင္ေရပိုင္ ယင္းေရႊမဲေႀကာင့္ ႏုိင္ငံတိ စစ္ျဖစ္၊ အျခမ္းျခမ္း ကြဲျပီးေက အသက္အုိးအိမ္တိ ပ်က္စီးကတ္စြာ သာဓက တိကလည္း ဟိပါေရ။ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္က ထုတ္ေတ “ကမၻာ့ႏုိင္ငံေရး၏ ျဖစ္ပ်က္နိန္မွဳနာင့္ ေျပာင္လဲမွဳမ်ား” (World Politics: Trend and Transformation) စာအုပ္မွာ ခ်ားစ္ကက္လီ (Charles Kegley)က “ႏုိင္ငံတစ္ခု၏ နယ္ေျမတစ္ခုမွာ ႀကြယ္၀ေရ သဘာ၀အရင္း အျမစ္တည္ဟိနိန္ ေက ယင္းနယ္ေျမေရ ယင္းႏုိင္ငံက ခဲြထြက္ဖို႔ မ်ား၏။ ယင္းအက်ိဳးဆက္အျဖစ္ ျပည္တြင္း စစ္ကို ျဖစ္စီႏုိင္သည္”လို႕ ရြီးသားထားပါေရ။ ယင္းသူကပ်ာယ္ ကမၻာ့ဘဏ္က အခ်က္အလက္တိကုိ ကိုးကား ျပီးေက “၀င္ေငြနည္းပါးေရ ႏုိင္ငံတိသည္ ၀င္ေငြႀကီးေရ ႏုိင္ငံတိထက္ ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္ဖို႔၁၅ဆ ပိုမ်ားသည္” လို႔ ဆက္ရြီးထားပါေရ။

ဗမာျပည္နာင့္ ျပည္တြင္းစစ္၊ လက္ဟိရခုိင္ျပည္အေျခအေန စေရ အေႀကာင္းတိကေတာ့ အားလံုးသိဂတ္ ေတ အတုိင္းပါပ်ာယ္။ ေအနိန္ရာမွာ အက်ယ္ခ်ဲ႕ၿပီးေကေတာ့ ေျပာစရာမဟိပါ။ အက်ယ္ခ်ဲ႕ျပီး ေက ေျပာဖို႔ လိုစြာက ရခုိင္သားတိမွာ “အနာမွာ တုတ္က်”ဆိုေရပိုင္ ေအေလာက္ အဘက္ဘက္မွာ ဆံုးရွံဳးမွဳတိ ႀကံဳနိန္ရ ေရ အခ်ိန္မွာ ေနာက္ထပ္ကိုယ္ရို႕အက်ိဳးျဖစ္သင့္ေရ ေရႊမဲတိပါ ဆံုးရွံဳးနိန္ရပါေရ။

ရခုိင္သူ၊ ရခုိင္သားတိက ဗမာျပည္နာင့္ ဆက္ျပီးေက တစ္ႏုိင္ငံတည္းမွာ နိန္ကတ္ဖို႕ဆိုေက တြိဟိေရ ေရႊမဲ ေႀကာင့္ ရခုိင္နာင့္ ျပည္မအာဏာရအစိုးရႀကားမွာ အျငင္းပြားမွဳ၊ အ၀ီမတည့္မွဳတိျဖစ္ႏုိင္ပါေရ။ အဂုဆိုေက အ၀ီမတည့္ဖို႕နိန္နိန္သာသာ တျပားေလ့ေတာင္ မရပါ။ ရခုိင္ျပည္ႀကီးက ေရႊမဲထြက္ေကေလ့ ရခုိင္ျပည္က ျပည္မဲ (သို႕) မတိုးတက္ေရ၊ အေမွာင္က်ေရ ျပည္တစ္ခုအျဖစ္ ရပ္တည္နိန္ဆဲပါ။ ရခုိင္ျပည္က ထြက္ဟိေရ သဘာ၀သယံဇာတကို ရခုိင္သားတိခံစားခြင့္ဟိပါမွ တရားမွ်တပါဖို႕။ ဇာပိုင္နည္းလမ္းတိနာင့္ ကိုယ့္ရပိုင္ခြင့္ ကို ေတာင္းယူရဖို႕လဲ ဆိုစြာကို သိႏိုင္ဖို႕ ရီနံထြက္ဟိေရ ႏိုင္ငံတိကို ဥပမာထားျပီးေက ေလ့လာကတ္ရပါဖို႕။ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္က ႏိုင္ငံတကာ ေငြေႀကးဘဏ္(International Monetary Fund)၏ဦးစီးပံပိုးမွဳနာင့္ ပညာရွင္ ႏွစ္ေယာက္က ႏုိင္ငံအသီးသီးမွာ ယင္းရီနံခြန္ကို ဇာပိုင္မွ်၀ီကတ္လဲ ဆိုစြာကို သုေတသနျပဳထားေရ စာတမ္း တစ္ခု ထြက္ဟိခပါေရ။ ယင္းစာတမ္းကို ရခုိင္သူ၊ ရခုိင္သားတိ ဥာဏ အက်ိဳးဟိစီဖို႕ အပိုင္းခဲြျပီးေက ေ၀ငွ လုိက္ရပါေရ။

ေအနိန္ရာ စကားခ်ပ္အနိန္နာင့္ ေျပာစရာ စကားက ဟိလာပါေရ။ နံပါတ္တစ္အနိန္နာင့္ - ေအေဆာင္းပါး ေရ ရီနံခြန္ကို ဥပမာထား ေစာင္းပီးျပီးေက ရြီးထားေကေလ့ ေနာက္သယံဇာတ အရင္းအျမစ္တိကိုလည္း ရည္ရြယ္ပါေရ။ဥပမာ-ရီအားလွ်ပ္စစ္ စြမ္းအင္တိကို ေရာင္းခ်လို႔ ရေရအခြန္နာင့္၊ေရာင္းေငြတိပိုင္ပါ။ ေနာက္ တစ္ခုက ရီနံခြန္နာင့္ ရီနံေရာင္းေငြတိကို “မွ်၀ီဖို႕”လို႕ ရီြးထားေရ အတြက္ေႀကာင့္ ရခုိင္ျပည္ေရ ဗမာျပည္၏ အစိတ္အပိုင္း နယ္ေျမဆိုေရ ရွဳေထာင့္က ရြီးထားစြာျဖစ္ပါေရ။ တကယ္လို႕ ရခုိင္ျပည္သည္ ရခုိင္ႏုိင္ငံဆိုေရ ရွဳေထာင့္ကရြီးဖို႕ဆိုေက “မွ်၀ီဖို႕”ဆိုေရ ကိစၥက လိုအပ္ဖို႕မဟုတ္ပါပ်ာယ္။ (စာရြီးသူေရ အသိပညာပီးေရးကို အေျခခံလို႕ရြီးထားစြာျဖစ္ပါေရ။ ဇာရွဳေထာင့္ကိုမွ ထင္ဟပ္လိုလို႕ ရြီးထားျခင္းမဟုတ္ပါ။) ေနာက္တစ္ခုအနိန္ နာင့္ ရခုိင္ျပည္မွာ ရခုိင္တိကိုကိုယ္စားျပဳဖို႕ Subnational Governments (SNGs)လို႕ေခၚေရ ေဒသခံ အစိုး ရမဟိသိပါ။ ရခုိင္သားတိ လက္ထဲမွာ ပါ၀ါ တစိေခ်၊ တဖဲ့ေခ်ေလ့ မဟိပါ။ ယင္းအတြက္ေႀကာင့္ ေအာက္မွာ ရြီးသားခ်က္တိေရ ရခုိင္ျပည္၏ ရသင့္ေရ အခြင့္အေရးတိကို မီးေမာင္းထိုးျပခ်င္ေရ ရည္ရြယ္ခ်က္နာင့္ရာ ရြီးသားရျခင္းျဖစ္ပါေရ။ အေဂါင့္ေဂါင့္ ရေအာင္ယူဖို႕အတြက္က အနည္းဆံုး ရခုိင္ကိုယ္စားျပဳ SNG သို႕မ ဟုတ္ ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ အေျခခံဥပေဒကို ရခုိင္ကို အက်ိဳးျပဳႏုိင္ေရ အေျခခံဥပေဒျပင္ဆင္ခ်က္ (Constitution Amendments)တိနာင့္ ျဖည့္စြက္ဖို႕ လိုအပ္ပါဖို႕။

ရီနံခြန္ ေလ့လာမွဳစာတမ္း၊ ႏုိင္ငံတိ၏ အေတြ႕အႀကံဳနာင့္ ႀကံဳေတြ႕ရေသာ အခက္အခဲတိ

စာတမ္းအခ်ဳပ္

ႏိုင္ငံတိ၏ အေတြ႕အႀကံဳကို အေျခခံျပီးေက ေအစာတမ္းေရ ေဒသခံ အစိုးရ (SNG)တိကို ရီနံခြန္ပီးအပ္ ရာမွာ ေတြ႕ရွိရေရ ေပၚလစီလမ္းေႀကာင္းတိကို ေလ့လာထား၏။သက္ဆိုင္ရာစာပီတိက ရီနံခြန္ကို ဗဟိုအစိုး ရကရာ ထိန္းခ်ဳပ္မွ်၀ီျခင္းကို အႀကံျပဳႀက၏။ ေယေကေလ့ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ စီးပြားေရး (Political Economy) တိကုိ စိုင္းစားျပီးေက အႀကံျပဳရေက တည္ျငိမ္မွဳဟိေရ ရီနံခြန္ကိစၥရပ္တိကို သက္ဆိုင္ရာ ရီနံထုတ္လုပ္ေတ ေဒသခံအစိုးရတိကို တာ၀န္ ပီးအပ္ျခင္းရာ ျဖစ္သင့္သည္။ ဗဟိုအစိုးရက လိုအပ္စြာတိကို ပူးေပါင္းျဖည့္စြက္ ကူညီသင့္သည္။ ရီနံခြန္ မွ်၀ီျခင္း (Oil Revenue Sharing)ေရ ႏိုင္ငံတိမွာ မ်ားေသာအားျဖင့္ သံုးနိန္ဂတ္ ေကေလ့ ေအလုပ္ရပ္ေရ ရီနံခြန္ ကိစၥရပ္တိကို လုပ္ေဆာင္ရာမွာ အႀကံ မျပဳလုိေရ လုပ္ရပ္ တစ္ခုျဖစ္သည္။ ဇာေႀကာင့္လဲဆိုေက ယင္းလုပ္ရပ္က ႏုိင္ငံ၏ စီးပြားေရး စီမံခန္႔ခဲြမွဳတိကို ရွဳပ္ထြီးစီျပီးေက ဘ႑ာေရး မတည္ ၿငိမ္မွဳတိကို ျဖစ္ေပၚစီႏုိင္ေသာေႀကာင့္ ျဖစ္သည္။ ရီနံခြန္မွ်၀ီျခင္းေရ ရီနံထြက္ေတ ေဒသခံတိ၏ ခဲြထြက္ေရး လုပ္ရပ္တိကို မဟန္႕တားႏုိင္ေပ။ အေႀကာင္းမွာ ေဒသခံတိေရ ခဲြထြက္လုိက္ေက သူရို႕အခြန္ကို ျပည္မနာင့္ မွ်၀ီစရာမလုိဘဲ ပိုလို႕ေတာင္ အျပည့္အ၀ရဟိႏုိင္ဖို႕ အတြက္ေႀကာင့္ ျဖစ္သည္။

(က) နိဒါန္း

ႏိုင္ငံတစ္ႏုိင္ငံ၏ အစိုးရ အဆင့္ဆင့္ထဲမွာ ရီနံခြန္ကို ခန္႕ခြဲျခင္းေရ မလြယ္ေရ ကိစၥတစ္ရပ္ျဖစ္သည္။
အခက္အခဲအမ်ိဳးမ်ိဳးကို ျဖစ္ေပၚစီႏုိင္သည္။ ဥပမာ - ရီနံထြက္ဟိေရ ေဒသခံအစိုးရSNGမွာ သဘာ၀အရင္း အျမစ္တိက ရဟိေရ အခြန္ေငြကို တိုးေကာက္ပိုင္ခြင့္ဟိျခင္း၊ ရီနံစ်ီးအတက္အက်ကို တုန္႕ျပန္ေရအခါမွာ ေဒသခံအစိုးရ၏ တရားေရးလုပ္ပိုင္ခြင့္(Subnational Jurisdictions)နာင့္ ဗဟိုအစိုးရ အႀကား လုပ္ထံုး လုပ္နည္းဆိုင္ရာ အျငင္းပြားႏုိင္ျခင္း၊ အျပန္အလွန္တရားေရး လုပ္ပိုင္ခြင့္ညီမွ်မွဳ(Equity)နာင့္ ျပန္လည္ျဖန္႔ ၀ီမွဳ (Redistribution)၊ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ဆိုင္ရာ စိုးရိမ္မွဳ စေရကိစၥတိက တကယ္တမ္းလုပ္ရေရခါ အစိုးရအဆင့္ဆင့္အႀကား မေျပလည္မွဳတိကို ျဖစ္ေပၚစီသည္။ ရီနံထြက္ဟိေရ ေဒသတိက ရီနံခြန္ ရွယ္ယာ ကို တုိက္ရိုက္ ေတာင္းဆိုလာေရခါ ႏုိင္ငံ၏ စီးပြားေရး ယႏၱရားကို ခ်ဳပ္ကိုင္ထားေရ လူတိနာင့္ မေျပလည္မွဳ တိ ျဖစ္စီႏိုင္ပါသည္။ ယင္းအတြက္ေႀကာင့္ ရီနံခြန္တိကို စီမံခန္႕ခဲြေရအခါမွာ ယင္းမေျပလည္မွဳတိ နည္းႏုိင္ သေလာက္ နည္းေအာင္ ႀကိဳးစားႀကရမည္။ ယင္းအျပင္ ထိေရာက္မွဳ၊ တည္ျငိမ္မွဳ၊ ျပန္လည္ျဖန္႔ေ၀၀ီငွမွဳတိ ပါ၀င္ေရ စီမံမွဳတိကို ျပဳလုပ္ရမည္ဟု စာပီရပ္တိက ေဖာ္ျပႀကသည္။

ေအစာတမ္းသည္ ႏိုင္ငံအသီးသီးမွာ ရီနံခြန္ကို အစိုးရ၏ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး အဆင့္ဆင့္အတြင္း ဇာပိုင္ခန္႕ခဲြမွဳ ျပဳဂတ္ဖို႕လဲဆိုစြာကို ေဖာ္ျပထားသည္။ ႏုိင္ငံအသီးသီးလို႕ဆိုစြာမွာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုပိုင္ ႀကီးမားေရ ဖယ္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုတိ ပါ၀င္ေရပိုင္ Unitary Stateဟုေခၚေရ ကူ၀ိတ္ႏုိင္ငံရို႕ပိုင္ ေဒသခံအစိုးရေခ် တိနည္းျပီးေက အာဏာအမ်ားစုက ဗဟိုအစိုးရပါးမွာ ဟိနိန္ေရ ႏုိင္ငံတိလည္း ပါ၀င္သည္။ ေလ့လာမွဳျပဳ ထားေရ ႏုိင္ငံတိကို အေျခခံျပီးေက သူရို႕၏ရီနံခြန္ စီမံခန္႕ခြဲပံုကို အမ်ိဳးအစားခြဲ၍ တင္ျပထားသည္။ တခ်ိဳ႕ ႏုိင္ငံတိက အားလံုးကို ဗဟိုကအျပည့္အ၀စီမံေရ ပံုစံ(Full Centralization)ကိုသုံးေရပိုင္၊ တခ်ိဳ႕ကလည္း ဗဟိုက ထိန္းခ်ဳပ္မွဳကင္းမဲ့ေရ ပံုစံ(Full Decentralization)၊ တခ်ိဳ႕ကလည္း ရီနံနာင့္ ပတ္သက္ေတ အခြန္တိ ကို ပံုစံအမ်ိဳးမ်ိဳးနာင့္ ေကာက္ခံျခင္း၊ ရီနံခြန္မွ်၀ီျခင္း (Revenue Sharing)စေရ ပံုစံေပါင္းစံုကို သံုးကတ္ သည္။

ေအစာတမ္းသည္ ရီနံထုတ္ေတႏုိင္ငံအမ်ားအျပားကို ေလ့လာသံုးသပ္ထားေကေလ့ ကေနဒါ၊ ကိုလံဘီယာ၊ အင္ဒိုနီးရွား၊ မက္စီကို၊ ႏုိင္ဂ်ီးရီးယား၊ ရရွား၊ ယူေအအီး၊ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၊ ဗင္ေနဇြဲလားစေရ ႏုိင္ငံတိကိုေတာ့ခါ အေသးစိတ္ေလ့လာသမွဳ ျပဳထားသည္။

ဗဟိုကအျပည့္အ၀စီမံျခင္း (Full Centralization)

ဗဟိုအစိုးရသည္ ႏုိင္ငံတစ္ႏုိင္ငံ၏ အႀကီးမားဆံုး အစုိးရ ျဖစ္ေတအတြက္ေႀကာင့္ ယင္းအစိုးရက ေကာက္ခံ ႏိုင္ခြင့္ဟိေရ အခြန္စနစ္သည္ ေဒသခံအစိုးရ၏ အခြန္စနစ္ထက္ ပိုႀကီးေက က်ယ္ျပန္႔သည္။ တနည္းအား ျဖင့္ဆိုရေက ဗဟိုအစိုးရသည္ ရီနံခြန္အျပင္ တျခား အိမ္ခြန္၊ ၀င္ေငြခြန္ စေရ အခြန္တိကိုပါ ရီနံထြက္ဟိေရ ေဒသကရာမက တစ္ႏိုင္ငံလံုးက ေကာက္ခံႏိုင္ေရအတြက္ေႀကာင့္ ရီနံစ်ီးႏွဳန္း အတက္အက်ေႀကာင့္ ျဖစ္ေပၚ လာမည့္ အခြန္ေငြ အေျပာင္းအလဲတိကို ခံႏိုင္ရည္ ပိုရွိသည္။ တကယ္လို႔ ရီနံထြက္ဟိေရ ေဒသခံ အစိုးရက ရီနံခြန္အမ်ားစုကို ရဟိျပီးေက ေကာက္ခံနိန္က် အခြန္တိကို ေလွ်ာ့ခ်လုိက္ေက ႏုိင္ငံတြင္းမွာ beggar-thy -neighborလို႕ေခၚေရ ျပႆနာတိကို ျဖစ္ေပၚစီႏုိင္ပါသည္။ (Beggar-thy-neighborဆိုစြာက ႏုိင္ငံတကာ စီးပြားကုန္သြယ္မွဳတိမွာ ျဖစ္ေပၚနိန္က် ျဖစ္ေတ ျဖစ္စိုင္တစ္ခုပါ။ ဥပမာ - တရုတ္ႏိုင္ငံပိုင္ ႏုိင္ငံက သူ႔၏ ယြမ္ေငြတန္ဖိုးကို ေလွ်ာ့ခ်ျခင္းျဖင့္ ျပည္ပစ်ီးကြက္မွာ သူ႕ထုတ္ကုန္တိကို တျခားႏုိင္ငံက စ်ီးေပါေပါနာင့္ ၀ယ္ႏုိင္ေအာင္ တမင္တကာ ျပဳလုပ္ထားပိုင္ပါ။ အျခားတစ္ဘက္မွာလည္း လူမ်ားႏိုင္ငံတိက သြင္းကုန္တိကို သြင္းကုန္ခြန္ တိုးျမွင့္ထားျခင့္ျဖင့္ သြင္းကုန္ပစၥၫ္းတိကို လူတိမ၀ယ္ခ်င္ေအာင္ စ်ီးႀကီးေအာင္လုပ္ထားပိုင္ ပါ။ ေအနိန္ရာမွာလည္း ရီနံထြက္ေတ ရခုိင္ေဒသက ရီနံခြန္အမ်ားႀကီးရနိန္လို႕ တျခား ဥပမာ-အိမ္ခြန္ကို ေလွ်ာ့ေကာက္ေတ ဆိုပါဖိ။ ေယေက တျခား မေကြးတိုင္း၊ ဧရာ၀တီတုိင္းက လူတိက ရခုိင္ျပည္မွာ အိမ္ခြန္ သက္သာလို႕ အိမ္လာ၀ယ္ကတ္ပါဖို႕။ ေယခါ ယင္းတုိင္းတိက ေဒသခံအစိုးရတိ၏ အခြန္ေငြ ပမာဏကို က် ဆင္းစီပါဖို႕။ ယင္းတိုင္းတိမွာ လုပ္စရာ လုပ္ငန္းတိ (ဥပမာ-လမ္းခင္းျခင္း) ကို ေဒသခံအစိုးရမွာ ဖဲ့ခ်ာမဟိ လို႔ မလုပ္ျဖစ္ေတ ကိစၥတိဟိလာပါဖို႕။ ျပႆနာတိျဖစ္လာပါဖို႕။ ယင္းခ်င့္ကို Beggar-thy-neighbor ျပႆ နာတိလို႕ေခၚပါေရ။) ဗဟိုအစိုးရသည္ ရီနံက ရဟိလာေသာ အခြန္ေငြကို ရီနံထြက္ေဒသႏွာင့္ ရီနံမထြက္ ေတ ေဒသႀကားမွာ မွ်မွ်တတျဖစ္ေအာင္ လုပ္ေဆာင္ႏုိင္သည္။ ရီနံသည္ အျမဲတမ္းထြက္ဟိႏိုင္ေရ အရင္း အျမစ္တစ္ခု မဟုတ္သည့္ အတြက္ေႀကာင့္ ေဒသခံ အစိုးရတိအနိန္ျဖင့္ ေရရွည္အခြန္ေငြ ၀င္ႏုိင္သည့္ ၀င္ ေပါက္ တစ္ခုအျဖစ္ သေဘာမထားသင့္ေပ။

ေဒသခံအစိုးရတိမွ ရီနံခြန္ကို စီမံျခင္း

ရီနံခြန္ကို ေဒသခံအစိုးရတိမွ စီမံခန္႕ခြဲရျခင္းမွာ အဓိကအားျဖင့္ ႏုိင္ငံေရးအေႀကာင္းေႀကာင့္ ျဖစ္သည္။ ေဒသခံအစိုးရက စီမံႏိုင္ေအာင္ ႏုိင္ငံေတာ္၏ အေျခခံဥပေဒက ေဒသခံအစိုးရကို ၄င္းေဒသက ထြက္ဟိ ေသာ သယံဇာတတိကို ပိုင္ဆိုင္ခြင့္ ပီးထားျခင္း၊ ၀င္ေငြ(သို႕) တျခားက႑တိတြင္ အခြန္ေကာက္ခံႏုိင္ခြင့္ အာဏာကို ပီးအပ္ထားျခင္းတိေႀကာင့္ျဖစ္သည္။ ေဒသခံအစိုးရကို ေအပိုင္ စီမံခြင့္ပီးရျခင္း၏ ျဖစ္ေလ့ျဖစ္ထ အေႀကာင္းရင္းခံ ကေတာ့ ဗဟိုအစုိးရက သယံဇာတ ေပါႀကြယ္ေရ ေဒသတိ ျပည္ေထာင္စုထဲက ခဲြထြက္ မလားေအာင္ ဆိုျပီးေက ေဒသခံအစိုးရနာင့္ ျပည္သူတိ ေက်နပ္ေအာင္လုပ္ပီးျခင္းျဖစ္သည္။ ေအပိုင္လုပ္ ျခင္း၏ ဆိုးက်ိဳးနာင့္ ေကာင္းက်ိဳးကို ေအာက္တြင္ ႏုိင္ငံအလုိက္သံုးသပ္မွဳတိမွာ တင္ျပလားပါမည္။

ေအစာတမ္းသည္ ရီနံခြန္ စီမံမွဳပံုစံ အမ်ိဳးမ်ိဳး၏ ႏုိင္ငံစီးပြားေရး ယႏၱရားကို တည္ျငိမ္မွဳ ဟိႏုိင္မဟိႏိုင္၊ ေငြ ေႀကးစ်ီးကြက္ကို ဇာပိုင္ထိေရာက္ႏုိင္ စေရ အားသာခ်က္နာင့္ အားနည္းခ်က္တိကို ေလ့လာသံုးသပ္ထား သည္။ ေအစာတမ္းသည္ ဗဟိုကခ်ဳပ္ကိုင္ေသာ စနစ္၊ ေဒသခံအစိုးရတိကို ရီနံခြန္မဟုတ္ေတ တျခားအခြန္ အမ်ိဳးအစားတိ ေကာက္ခံခြင့္ပီးျခင္း၊ တရားမွ်တေအာင္ ရီနံခြန္ကို ျဖန္႕ျဖဴးပီးျခင္းတိကို ေထာက္ခံသည္။ (သို႔ ေသာ္ ဗဟိုအစုိးရသည္သမာသမတ္ ဟိေသာ ဗဟိုအစိုးရျဖစ္ရမည္။)ေနာက္တစ္နည္းကေတာ့ ရီနံနာင့္ပတ္ သက္ေတအခြန္ အမ်ိဳးအစားတိထဲက ပိုျပီးေက တည္ျငိမ္မွဳဟိေရ အခြန္အမ်ိဳးအစားတိ (ဥပမာ-ရီနံထုတ္လုပ္ ေရးကုမၸဏီတိပါးက ရီနံထုတ္လုပ္ပိုင္ခြင့္ လုိင္စင္ခြန္)ကို ရီနံထြက္ဟိေရ ေဒသခံ အစိုးရကို လုပ္ခြင့္ပီးျခင္း၊ ရီနံခြန္အခ်ိဳ႕ကို ရီနံမထြက္ေတ ေဒသခံ အစိုးရတိကို သူရို႕ေဒသမွာ ျပည္သူ႔၀န္ေဆာင္မွဳ (ဥပမာ - မီးသတ္ ဌာန) ကိစၥတိကို အနည္းဆံုး ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ေအာင္ ေ၀ငွျခင္း နည္းျဖစ္သည္။ အထက္ကနည္းတိနာင့္ မျဖစ္ ႏုိင္လွ်င္ ေနာက္ဆံုး ေဒသခံအစိုးရတိကို လုပ္ပိုင္ခြင့္ အားလံုးပီးျပီးေက ရီနံခြင့္ကို မွ်ယူကတ္ျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဗဟိုအစိုးရလက္ထဲကနိန္ အခြန္ေငြအေျမာက္အျမားကို လႊဲယူလုိက္သည့္အတြက္ေႀကာင့္ ေအနည္းသည္ ႏုိင္ငံစီးပြားေရး စီမံခန္႔ခဲြမွဳတိကို မ်ားစြာ ရွဳပ္ထြီးစီႏိုင္သည္။ မွ်၀ီမွဳစနစ္ အခ်ိဳးအစား ေပၚမူတည္ျပီးေက ရီနံ မထြက္ေတ ေဒသတိအတြက္ အခြန္ရဟိမွဳ နည္းပါးႏိုင္မည္။ ရီနံစ်ီး အတက္အက်ေႀကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္ မည့္ ဂယက္ကို ေဒသခံအစိုးရတိအနိန္နာင့္ ကိုင္တြယ္ႏုိင္မွဳ ခက္ခဲႏိုင္သည္။ ယင္းအျပင္ ေအရီနံမွ်၀ီေရး နည္းသည္တကယ္တမ္းတြင္ ေဒသခံအစိုးရ၏ ခဲြထြက္ေရး လုပ္ငန္းတိကို ေလွ်ာ့ပါးမလားႏုိင္ေပ။ အေႀကာင္း မွာ ရီနံထြက္ဟိေရ ေဒသတိအနိန္နာင့္ ခဲြထြက္လားေက ေတာင္ ရီနံခြန္ ၁၀၀ ရာခုိင္ႏွဳန္းျပည့္ကို ရဟိႏုိင္ ေသာေႀကာင့္ အေဂါင့္ေဂါင့္ ခဲြထြက္လိုပါက ခဲြထြက္ႀကမည္သာ ျဖစ္သည္။

(ခ) ရီနံခြန္စီမံခန္႕ခဲြျခင္း အေတြ႕အႀကံဳ

အစိုးရ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳ အဆင့္ဆင့္အလုိက္ ရီနံခြန္နာင့္ ပတ္သက္ေတ ခဲြ၀ီမွဳအခ်က္အလက္တိမွာ နည္းပါးလွ သည္။ ၁၉၉၇ ခုႏွစ္ကနိန္ ၂၀၀၀ ခုႏွစ္အတြင္း ရီနံထုတ္လုပ္ေတ ႏုိင္ငံအသီးသီးက ရဟိေရ အခ်က္အလက္ တိကို သံုးသပ္လုိက္ေက ရီနံခြန္သည္ အစိုးရေကာက္ခံရဟိေရ အခြန္အားလံုးထက္ အတက္အက်ျဖစ္ႏုိင္မွဳ အမ်ားဆံုးျဖစ္သည္ကို တြိရသည္။ ႏုိင္ငံအသီးသီးအလုိက္ကဲြျပားျခားနားမွဳတိကိုလည္း တြိရွိရသည္။ Unitary Stateလို႕ေခၚ ေရ ဗဟိုက ခ်ဳပ္ကိုင္မွဳမ်ားေရ အစိုးရ အခ်င္းခ်င္းမွာေတာင္ အီရန္၊ အင္ဒိုနီးရွား၊ ကိုလံဘီယာ စေရ ႏိုင္ငံတိက တျခား Unitary Stateျဖစ္ေတ ေဆာ္ဒီအာေရဗီးယား၊ ကူ၀ိတ္တိထက္ ရီနံစ်ီးအတက္ အက်ျဖစ္မွဳ ပိုမ်ားစြာကို တြိရွိရသည္။ ယင္းခ်င့္တိက ဇာကို ရည္ညႊန္းလဲဆိုေက သက္ဆိုင္ရာ အစိုးရတိ၏ ရီနံစ်ီး အက်အတက္ကို ထိန္းကြပ္ပီးႏုိင္မွဳစြမ္းရည္ ေကာင္းမေကာင္းကို ေဖာ္ထုတ္နိန္သည္။ ယင္းပိုင္ျဖစ္စိုင္ ကုိ Unitary Stateမွာတင္ မကဘဲ တျခား ဖယ္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စု တိမွာလည္း တြိရွိရပါသည္။ ႏိုင္ဂ်ီးရီး ယား၊ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု၊ ဗင္နီဇြဲလားစေရ ဖယ္ဒရယ္ႏုိင္ငံတိက မက္စီကို၊ ရရွား၊ ယူေအအီးရို႕ထက္ ရီနံစ်ီး အတက္အက်ကို ထိန္းကြပ္ႏုိင္မွဳ မဟိစြာကိုလည္း တြိရွိရပါသည္။

ေနာက္အခ်က္အလက္တိက “အစိုးရ၏အခြန္တိထဲမွာ ရီနံခြန္ပါ၀င္မွဳရာခုိင္ႏွဳန္းမ်ားလီ၊ ရီနံခြန္အတက္အက် ဂယက္ရိုက္မွဳကို ခံရမွဳမ်ားလီ”ဟု ညႊန္ျပသည္။ အထူးသျဖင့္ ရီနံက ရဟိေရ အခြန္ကို အမ်ားႀကီးမွီခိုနိန္ကတ္ ေတ ႏုိင္ငံ (သို႕)ေဒသခံအစိုးရတိက ယင္းဂယက္ရိုက္မွဳကို ပိုခံရတတ္ပါသည္။

အထက္မွာ ေဖာ္ျပခေရပိုင္ Unitary Stateနာင့္ ဖယ္ဒရယ္ႏုိင္ငံတိမွာ ရီနံခြန္စီမံပံု ၄မ်ိဳး ရွိပါသည္။ ၄င္းရို႕မွာ ဗဟိုအစိုးရ ထိန္းခ်ဳပ္မွဳကင္းေသာ စနစ္ (Full decentralization)၊ ဗဟုိအစိုးရ အျပည့္အ၀ ထိန္းခ်ဳပ္ေသာ စနစ္(Full Centralization)၊ အခြန္ေကာက္ခံေရ နိန္ရာတိကို မွ်၀ီျခင္းနာင့္ အႀကိမ္ထပ္ေကာက္ခံျခင္း (Overlapping/Shared Revenue Bases)၊ ေကာက္ခံရဟိေရ အခြန္ေငြကို မွ်၀ီျခင္း(Revenue Sharing) ရို႕ ျဖစ္ပါသည္။

Unitary State အမ်ားစုျဖစ္ေတ အယ္ဂ်ီးရီးယား၊ အဇာဘိုင္ဂ်န္၊ ဘာရိန္း၊ အင္ဒိုနီးရွား (၂၀၀၀ခုႏွစ္ထိ)၊ အီရန္၊ အီရတ္၊ ကူ၀ိတ္၊ လစ္ဗ်ား၊ ေနာ္ေ၀း၊ အုိမန္၊ ကာတာ၊ ေဆာ္ဒီအာေရဗီးယား၊ အင္ဂလန္၊ ေယမန္ ႏိုင္ငံရို႕က Full Centralization စနစ္ကို သံုးသည္။ တျခား Unitary Stateျဖစ္ေတ ကိုလံဘီယာ၊ ကာဇတ္ စတန္၊ အက္ေကြေဒါ၊ အင္ဒိုနီးရွား (၂၀၀၁ခုႏွစ္ ကနိန္)ရို႕က Revenue Sharingစနစ္ကို သံုးကတ္သည္။ ဖယ္ဒရယ္ ျပည္ေထာင္စုတိထဲက ဆိုေက ကေနဒါ၊ အေမရိကန္ရို႕က Shared Revenue Basesစနစ္ ကို သံုးျပီးေက ယူေအအီးက Full decentralizationကိုသံုးသည္။ မက္စီကို၊ ႏုိင္ဂ်ီးရီးယား၊ ရရွား၊ ဗင္နင္ဇဲြလား ရို႕ ကေတာ့ Revenue Sharing စနစ္ကို သံုးကတ္စြာကို တြိရသည္။

Unitary Stateေခ် အမ်ားစုမွာ ရီနံခြန္ကိုဗဟိုကခ်ဳပ္ကိုင္ စီမံခန္႔ခဲြသည္ကိုတြိရသည္။ အေႀကာင္းမွာ ေဒသခံ အစိုးရဌာနတိသည္ အေရးႀကီးေရ သံုးေငြကိစၥရပ္တိနာင့္ ပတ္သက္ျပီးေက လုပ္ပိုင္ခြင့္မဟိျခင္း၊ အခြန္၀င္ ေပါက္(Revenue Source)တိ မဟိျခင္းရို႕ေႀကာင့္ျဖစ္သည္။ ယင္းႏုိင္ငံတိမွာ ႀကံဳရတတ္ေတ အခက္အခဲတိ ကေတာ့ ရီနံမဟုတ္ေတ တျခားအခြန္ရရွိႏုိင္ဖို႕ နိန္ရာတိကုိ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ရျခင္း၊ အတက္အက်ျဖစ္လြန္း ေရ ရီနံခြန္တိကို ႏိုင္ငံေတာ္အဆင့္မွာ စုေဆာင္းျခင္းနာင့္ တည္ျငိမ္မွဳရွိေအာင္ လုပ္ရျခင္းရို႕ ျဖစ္သည္။

Unitary Stateႀကီးတိ (ဥပမာ - ကိုလံဘီယာ၊ အင္ဒိုနီးရွား)က်ခါ ရီနံခြန္ကို ဗဟိုအစိုးရက အျပည့္အ၀ မထိန္းခ်ဳပ္ဘဲ ေဒသခံအစိုးရတိနာင့္ မွ်၀ီေအာင္ ဖိအားပီးျခင္း ခံရတတ္သည္။ ယင္း၏ အက်ိဳးဆက္အျဖစ္ ႏိုင္ငံစီးပြားေရး စီမံခန္႔ခြဲျခင္းတိမွာ နဂိုကလုပ္ထံုး လုပ္နည္းတိနာင့္ ကေမာက္ကမ ျဖစ္စီသည္။ ယင္းအျပင္ ေယဘုယ်အားျဖင့္ ရီနံထြက္နယ္ေျမ၏ ေဒသခံအစိုးရတိသည္ ယင္းမွ်၀ီပံု အခ်ိဳးအစား၊ ပံုစံ တိကို မေက်နပ္ ျဖစ္ေလ့ရွိျပီးေက ႏုိင္ငံတြင္း ႏိုင္ငံေရး မတည္ျငိမ္မွဳတိကိုလည္း ဦးတည္စီသည္။

ယင္းျပႆနာတိသည္ Unitary Stateတိရာ ျဖစ္စြာမဟုတ္ဘဲ ဖယ္ဒရယ္ႏုိင္ငံတိမွာလည္း ျဖစ္တတ္သည္။ အထူးသျဖင့္ ႏုိင္ဂ်ီးရီးယားႏိုင္ငံမွာ ရီနံကရရွိေရ အခြန္ကို အလြန္အမင္းမွီခိုနိန္ျပီးေက တျခားက႑တိက ရရွိေရ အခြန္တိက နည္းလို႕ ေဒသခံအစိုးရတိ အနိန္နာင့္ ေငြေႀကးမတည္ျငိမ္မွဳတိ၊ ရီနံစ်ီးႏွဳန္း အတက္အ က် ဂယက္ရုိက္မွဳတိကို မခံႏုိင္ျဖစ္နိန္သည္။ ႏုိင္ငံတြင္း ပဋိပကၡတိကလည္း ရွိနိန္ပါသည္။ (ႏိုင္ဂ်ီးရီးယား၏ ႏုိင္ဂ်ာျမစ္၀ကြ်န္းေပၚ ေဒသမွာ ရီနံအမ်ားႀကီး ထြက္ပါေရ။ ၂၀၀၀ခုႏွစ္ အခ်က္အလက္တိအရ ႏိုင္ငံGDP၏ ၄၀ ရာခုိင္ႏွဳန္းေရ ရီနံထုတ္လုပ္ေရးက လာပါေရ။ ေယေကေလ့ ယင္းရီနံ ထုတ္လုပ္ေရးက ထြက္ရွိလာေရ အက်ိဳးအျမတ္တိကို ေဒသခံလူမ်ိဳးစုတိက ရဟိမွဳနည္းလို႕ လက္နက္ကိုင္ ျပႆနာတိ အမ်ားႀကီးျဖစ္နိန္ ကတ္ပါေရ။ ရီနံနာင့္ ေဘးထြက္ အညစ္အေႀကးတိေႀကာင့္ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ ညစ္ညမ္းမွဳတိကလည္း ေကာင္းဆိုးရြားနိန္ေရလို႕ ေလ့လာသိရွိရပါေရ။)

ဖယ္ဒရယ္ ျပည္ေထာင္စုႏွစ္ခုျဖစ္ေတ ကေနဒါနာင့္ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုရို႕ကေတာ့ ရီနံခြန္ကို ဗဟိုက ေကာက္ခံျပီးမွ ျပန္လည္၀ီမွ်ဖို႕အစား ေဒသခံအစိုးရတိကို ရီနံခြန္ကိစၥတိနာင့္ ပတ္သက္လို႕ တာ၀န္ပီးထား သည္။ ယင္းပိုင္ တာ၀န္ပီးထားျခင္းျဖင့္ ေဒသခံအစိုးရတိ မွန္မွန္ကန္ကန္ လုပ္မလုပ္ ဗဟိုအစိုးရက ေစာင့္ ႀကပ္ပီးထားသည္။ ကေနဒါမွာဆိုေက ရီနံ မထုတ္ေတေဒသတိနာင့္ ပတ္သက္ေတ အခြန္ မညီမွ်မွဳတိကို အမ်ိဳးသား ညီမွ်ေရးစနစ္ (National Equalization System) တစ္ခုထားရွိျပီးေက ဗဟိုအစိုးရက ကူညီ ေဆာင္ရြက္ပီးသည္။ ဗဟိုကထိန္းခ်ဳပ္မွဳ လံုး၀ကင္းမဲ့ေရစနစ္ကို သံုးစဲြေရ ႏိုင္ငံဆိုလို႕ ယူေအအီးႏိုင္ငံ တစ္ႏုိင္ငံရာ ရွိပါသည္။ ယင္းႏုိင္ငံမွာ Upward Revenue Sharing Arrangement လို႕ေခၚေရ “ေအာက္ ကနိန္အထက္ကို တက္လားေရ အခြန္စနစ္”ကို က်င့္သံုးစြာကို တြိရွိရပါသည္။ တနည္းအားျဖင့္ ရီနံခြန္နာင့္ ပတ္သက္ေတ လုပ္ပိုင္ခြင့္တိကို အထက္ႏိုင္ငံေတာ္ အဆင့္အစား ေအာက္ေဒသခံ အစိုးရတိကို ပီးအပ္ ထားပါသည္။

ကမၻာ့ ရီနံအမ်ားစု ထုတ္လုပ္ေတႏိုင္ငံတိ (၂၀၀၇ ခုႏွစ္)။
အစိမ္းေရာင္ - ကေနဒါႏိုင္ငံ၏ ရီနံထုတ္လုပ္ရာ ျပည္နယ္တိ။
အျပာေရာင္ - အိုပက္အဖဲြ႕၀င္ ႏိုင္ငံတိ။
ပန္းေရာင္ - အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၏ ရီနံထုတ္လုပ္ရာ ျပည္နယ္တိ။
အ၀ါေရာင္ - ေျမာက္ပင္လယ္ေဒသ၏ ရီနံထုတ္လုပ္ရာ ႏုိင္ငံတိ။
အနီရင့္ေရာင္ - တျခား ရီနံထုတ္လုပ္ရာ ႏုိင္ငံတိ။

(ဂ) Unitary States

အပိုင္း(၁)မွာ ေဖာ္ျပခေရပိုင္ unitary stateေခ်တိသည္ ရီနံခြန္ကို ဗဟိုကထိန္းခ်ဳပ္ေတ full centralization model ကို သံုးဂတ္သည္။ ရီနံတူးေဖာ္ျခင္း၊ ရီနံထုတ္လုပ္ျခင္းတိက ရရွိေရ အခြန္ေငြတိကို ဗဟိုအစိုးရ၏ အေထြေထြ အခြန္အျဖစ္ ပီးဂတ္ရသည္။ ယင္းစနစ္ကို က်င့္သံုးေရ ႏုိင္ငံတိကေတာ့ Gulf Cooperation Council (GCC)လို႔ ေခၚေရ ပင္လယ္ေကြ႔ေဒသ ပူးေပါင္းဆက္သြယ္ေရး ေကာင္စီ၀င္ ႏိုင္ငံတိျဖစ္ေတ ဘာရိန္း၊ ကူ၀ိတ္၊ အုိမန္၊ ကာတာ၊ ေဆာ္ဒီအာေရဗီးယား၊ ေယမန္ ႏိုင္ငံတိျဖစ္သည္။ တျခား ရီနံထုတ္ unitary stateႀကီး တိျဖစ္ေတ အယ္ဂ်ီးရီးယား၊ အာဇာဘိုင္ဂ်န္၊ အီရန္၊ အီရတ္၊ လစ္ဗ်ား၊ ေနာ္ေ၀း နာင့္ အင္ဂလန္ရို႕ကလည္း အထက္ပါ စနစ္ကို သံုးဂတ္သည္။

ယင္းေဖာ္ျပပါ စနစ္၏ ေကာင္းက်ိဳးတိမွာ -

၁။ ဗဟိုအစိုးရမွာ ရီနံအျပင္ တျခားအခြန္တိလည္း ေကာက္ခံထားလို႕ ရီနံခြန္အတက္အက် ဂယက္ကို ပိုခံ ႏိုင္ျခင္း၊

၂။ ႏိုင္ငံတြင္း ေဒသတိအႀကား မညီမွ်မွဳတိကို ႀကပ္မတ္ပီးႏုိင္ျခင္း၊

၃။ ေဒသအစိုးရတိအႀကား ရီနံခြန္မဟုတ္ေတ တျခားအခြန္တိ အျပိဳင္အဆုိင္ ေလွ်ာ့ေကာက္ျခင္းကို ေလွ်ာ့ခ် ႏုိင္ျခင္း ရို႕ျဖစ္သည္။

(ဂ-က)Unitary Stateေခ်တိ၏ အခက္အခဲတိ

၁။ ရီနံထုတ္လုပ္ေတ ႏိုင္ငံအမ်ားစုသည္ ရီနံအျပင္ တျခားအခြန္ေကာက္ခံျခင္းတိကိုလည္း လုပ္ေဆာင္ဂတ္ ရဖို႕ ဆိုစြာကို အသိအမွတ္ျပဳဂတ္သည္။ ေယမွရာ ရီနံခြန္ တစ္ခုတည္းကိုရာ မွီခိုႏိုင္စရာမလိုဘဲ ရီနံခြန္ အတက္ အက်ေႀကာင့္ ရိုက္ခတ္လာႏုိင္ေရ ဘ႑ာေငြ နည္းပါးမွဳတိကို ကာမိႏိုင္ဖို႕ျဖစ္သည္။ ယင္းအျပင္ တခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံတိဆိုေက World Trade Organization (WTO) ေခၚ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအသင္းႀကီးကို ၀င္ခြင္ ့ရဖို႕ ေစာင့္စားနိန္ခ်ိန္မွာ သြင္းကုန္ခြန္တိကို ေလွ်ာ့ေကာက္ခဂတ္ပါသည္။ ယင္းပိုင္ လြန္ခေရ ဆယ္ႏွစ္ အတြင္းမွာ ရဟိခေရ သြင္းကုန္ခြန္ နည္းပါးမွဳတိကိုလည္း ကာမိႏိုင္ဖို႕ျဖစ္သည္။ အာဇာဘိုင္ဂ်န္နာင့္ တျခား ႏိုင္ငံတိဆိုေက Value Added Tax (VAT)လို႕ေခၚေရ အခြန္တိကို ေကာက္ခံျပီးေက ရီနံခြန္မတည္ျငိမ္ မွဳ ဂယက္ကို တတ္ႏုိင္သေလာက္ နည္းပါးေအာင္ လုပ္စြာတိကိုလည္း တြိရပါသည္။ (VATဆိုစြာက sale tax လို႕ ေခၚေရ အ၀ယ္ခြန္နာင့္ မတူပါ။ VATက ပစၥၫ္းတစ္ခုကို လက္အေျပာင္းအလဲလုပ္ေတ လူတိတုိင္းပါးက ယင္းပစၥၫ္းတန္ဖိုးအေျပာင္းအလဲ (value) ကို မူတည္လို႕ ပီးရစြာပါ။ ဥပမာ - ငပိတစ္ပိႆာကို ပထမ လူတစ္ေယာက္က ၁၀၀၀ နာင့္ ၀ယ္လုိက္ျပီးေက ေနာက္တစ္ေယာက္ကို ၁၁၀၀နာင့္ ေရာင္းေက ယင္းအပို ေငြ၁၀၀ထက္မွာ သင့္ေလ်ာ္ေရ အခြန္ကို ေကာက္စြာမ်ိဳးပါ။ ယင္းငပိကိုလက္လဲလက္ေျပာင္း ေရာင္းနိန္သမွ် ကာလပတ္လံုး အခြန္ကလည္း လိုက္ေကာက္နိန္ပါဖို႕။)

၂။ တခ်ိဳ႕ ႏုိင္ငံတိ ဆိုေကလည္း ပေဒသာပင္ စိုက္ထူျပီးေက ရီနံခြန္ အတက္အက်နာင့္ အသံုးစရိတ္ (Expenditures) မလံုေလာက္ႏိုင္မွဳတိကို ကာကြယ္ဖို႔ႀကိဳးစားဂတ္သည္။ ယင္းပိုင္ ႏုိင္ငံတိျဖစ္ေတ ေနာ္ေ၀း၊ အာဇာဘိုင္ဂ်န္၊ ကူ၀ိတ္ရို႕မွာ Reserve Fundဆိုျပီးေက အရန္ပေဒသာပင္ တိကို စိုက္ထူထားဂတ္သည္။ ယင္းပိုင္စီမံျခင္း၏ အားနည္းခ်က္ တစ္ခုကေတာ့ သံုးနိန္က် ဘားဂ်တ္(Budget)ပိုင္ ေစာင့္ႀကည့္မွဳ နည္းပါး ေရ မ်ဥ္းျပဳိင္ ဘားဂ်တ္စီမံခ်က္တစ္ခု ေပၚေပါက္လာႏုိင္ျခင္းျဖစ္သည္။ ေအပိုင္ အားနည္းခ်က္တိကို အထူး သျဖင့္ ဖြံျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံတိမွာ ဟိေရ ေဒသပိုင္းဆိုင္ရာ အစိုးရတိအဆင့္မွာ တြိဟိရသည္။ ယင္းပိုင္ ဘားဂ်တ္ ပိုင္းဆိုင္ရာ ရွဳပ္ထြီးမွဳတိကို ေရွာင္ရွားႏုိင္ဖို႔အတြက္ ေနာ္ေ၀းႏိုင္ငံမွာဆိုေက ယင္းပိုင္ အရန္ေငြပေဒသာပင္ ထဲကို ၀င္လာေရ ဖဲ့ခ်ာတိကို ပါလီမန္သို႕ အစီရင္ခံရသည္။ ယင္းပေဒသာပင္ကနိန္ အစိုးရဘားဂ်တ္ထဲကို ေငြလဲႊခ်င္ေရဆိုေကလည္း ပါလီမန္က ခြင့္ျပဳခ်က္ ပါမွရသည္။ ေယျပီးခါမွရာ သံုးစရာဟိစြာတိကို အစုိးရ ဘားဂ်တ္ကနိန္တဆင့္ ယူသံုးဂတ္ရသည္။

၃။ တခ်ိဳ႕ကလည္း ရီနံ ေနာက္ဆံုးထုတ္လုပ္ႏုိင္ဖို႕ ႏွစ္ကို ခန္႔မွန္းျပီးေက (ရီနံေရ အျမဲတမ္းဟိနိန္ဖို႕ သဘာ ၀ သယံဇာတမဟုတ္ဘဲ အခ်ိန္တန္ေက ခန္းေျခာက္လားသည္။) ေကာက္ခံရဟိလာေရ ႏွစ္စုိင္ ရီနံခြန္ထဲက တခ်ိဳ႕တ၀က္ကို အတိုးရႏိုင္ေရ ပေဒသာပင္ (Saving Fund)တိ စိုက္ျပီးေက ေနာက္လာဖို႕ မ်ိဳးဆက္ သစ္တိအတြက္ ႀကိဳလုပ္ပီးထား ဂတ္သည္။ ဥပမာ - ကူ၀ိတ္ႏုိင္ငံက The Kuwaiti Reserve Fund for Future Generations (RFFG)ပိုင္ ပေဒသာပင္ စုိက္ထူျခင္းမ်ိဳးကို ဆိုလုိသည္။ (ေယေကေလ့ ကူ၀ိတ္ကို အီရတ္က ၀င္သိမ္းျပီးေနာက္ ယင္းပေဒသာပင္က ဖဲ့ခ်ာတခ်ိဳ႕ကို ႏုိင္ငံျပန္လည္တည္ေဆာက္ေရး စီမံကိန္း တိ အတြက္ သံုးလိုက္ရသည္။)

Reserve Fundပဲထားထား၊ Saving Fundပဲထားထား ယင္းႏုိင္ငံ၏ ေငြေႀကးေပၚလစီမေကာင္းေကေတာ့ ႏုိင္ငံ၏ အစိုးရဘားဂ်တ္၊ အစိုးရ စုေဆာင္းေငြတိကို တည္ျငိမ္စီဖို႕ကလည္း ခဲယဥ္းသည္။ တခါတလီ ယင္း ပိုင္ ေငြပေဒသာပင္တိ စိုက္ထူျခင္းသည္ မွန္းခ်က္နာင့္ ႏွမ္းထြက္မကိုက္ ျဖစ္တတ္ေတအတြက္ေႀကာင့္ စထူေထာင္စခါ ဂရုတစိုက္ ေစာင့္ႀကည့္ေလ့လာ သံုးသပ္နိန္ဖို႕လိုသည္။

(ဂ-ခ) Unitary Stateႀကီးရို႕၏ အျဖစ္အပ်က္တိ

ႏိုင္ငံေခ်တိက ရီနံခြန္ အတက္အက် ဂယက္ရိုက္ခံရမွဳ နည္းေအာင္ လံုးပန္းနိန္ဂတ္ေတပိုင္ ႏုိင္ငံႀကီးတိက လည္း ရီနံထြက္ ေဒသတိနာင့္ ေကာက္ခံရဟိေရ ရီနံခြန္မွ်၀ီေရး (သို႕) ရီနံခြန္ ေကာက္ခံေရ နိန္ရာတိမွ်၀ီ ျခင္း စေရ ကိစၥတိနာင့္ လံုးခ်ာလည္နိန္ဂတ္ရသည္။ ႏိုင္ငံႀကီးတိသည္ ပံုမွန္ျပႆနာတိအျပင္ တျခားရီနံခြန္ မွ်၀ီေရး ကိစၥတိမွာ အခက္အခဲတိအမ်ားႀကီးနာင့္ ရင္ဆိုင္ဂတ္ရသည္။

၁။ ဇာေဒသက အခြန္ပိုရသင့္လဲဆိုေရ အျငင္းပြားမွဳ၊ ေဇာဒကတက္မွဳတိက အျမဲတမ္းနီးပါး ဟိတတ္သည္။ ခရိုင္၊ ျမိဳ႕နယ္တိမွာဆိုေက ပိုဆိုးသည္။ ခရိုင္၊ ျမိဳ႕နယ္တိကို ျမီထက္မွာ နယ္နိမိတ္ စည္းတားျပီးေက သတ္ မွတ္လို႕ ရေကေလ့ ျမီေအာက္ ျပႆနာတိက တက္လာတတ္သည္။ ဥပမာ - ပထမခရိုင္မွာဟိေရ ရီနံတြင္း က ရီနံတည္ဟိမွဳသည္ ဒုတိယခရိုင္မွာ အရန္ထားေရ ရီနံတြင္းနာင့္ ဆက္စပ္နိန္စြာမ်ိဳး ျဖစ္တတ္သည္။ ေယခါ ပထမခရိုင္မွာ ဟိေရ တြင္းထဲက ရီနံကို စုပ္ထုတ္လုိက္ေကေလ့ ဒုတိယခရိုင္မွာဟိေရ အရန္ရီနံတိ ပါလခပိုင္လည္း ျဖစ္နိန္သည္။

၂။ ယင္းပိုင္ ေဒသတိကို ဗဟိုက မထိန္းခ်ဳပ္ဘဲ ရီနံခြန္ေကာက္ခံခြန္ ပီးလိုက္ေက ျပႆနာတိက ယွင္းမရ ျဖစ္တတ္သည္။ ေဒသတြင္း အခြန္ မညီမွ်မွဳတိကို ျဖစ္ေပၚစီႏိုင္သည္။

၃။ ပထမပိုင္းမွာ ေဖာ္ျပခေရပိုင္ တျခားရီနံမဟုတ္ေတ ပစၥၫ္းခြန္တိ အျပိဳင္အဆိုင္ ေလွ်ာ့ေကာက္ဂတ္ေက လည္း ေဒသတြင္း တိုးတက္မွဳ မညီမွ်ျခင္းတိကို ျဖစ္စီႏုိင္သည္။

၄။ ယင္းကိစၥတိက ဗဟိုအစိုးရ၏ ဂယက္ရုိက္မွဳတိကို ေျဖယွင္းဖို႔ ႀကိဳးစားခ်က္တိကို အေႏွာက္အယွက္ ျဖစ္စီႏိုင္သည္။

ေဒသခံ အစိုးရတခ်ိဳ႕က ရီနံခြန္ အေျမာက္အျမားကို ရနိန္ေက တစ္ႏုိင္ငံလံုး အတိုင္းအတာအရ ေငြေႀကး ေပၚလစီပိုင္းဆိုင္ရာ လုပ္ေဆာင္စြာတိမွာ အခက္အခဲ ျဖစ္ႏိုင္သည္။ ဖံြ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံတိက အစိုးရတိသည္ ရီနံ စ်ီးႏွဳန္းတက္နိန္ေရ အခ်ိန္မွာ အသံုးအစဲြႀကီး တတ္သည္။ သံုးစဲြေရအခ်ိန္မွာလည္း သံုးစဲြမွဳတိကို စနစ္တက် အက်ိဳးဟိဟိ သံုးမသံုး ေစာင့္ႀကည့္မွဳတိ ျပဳလုပ္ရဖို႕ျဖစ္သည္။ ေယေကေလ့ ယင္းေစာင့္ႀကည့္မွဳတိက ဗဟိုအဆင့္ေတာင္မက ေဒသခံ အစိုးရအဆင့္မွာပါ အားနည္းသည္။ အထူးသျဖင့္ ေဒသခံ အစိုးရအဆင့္မွာ ဆိုေက အစိုးရ အသံုးအစဲြစီမံျခင္း၊ သံုးစဲြမွဳတိကို စနစ္တက် မွတ္တမ္းတင္ျခင္းတိက အလြန္တရာ အားနည္း တတ္သည္။ ယင္းအခ်က္တိက ရီနံခြန္ အတက္အက်ဂယက္ အေဂါင့္ေဂါင့္ ရိုက္လာေရခါ လိုအပ္လာဖို႕ ဘားဂ်တ္ကို ထိခုိက္စီသည္။

တကယ္လို႕ ေဒသခံအစိုးရတိက ရီနံစေရ သဘာ၀ အရင္းအျမစ္တိ ထုတ္ယူဖို႕အတြက္ အေျခခံအေဆာက္ အအံု (ဥပမာ - ရီနံတင္ ကားႀကီးတိအတြက္ ဟုိက္ေ၀းလမ္းမႀကီးတိ)၊ ၀န္ေဆာင္မွဳလုပ္ငန္းတိ စုိက္ထုတ္ပီး ရေရဆိုေက ရီနံခြန္တိ၏ တစိတ္တျခမ္းကို အသားတင္အလြတ္ ပီးသင့္သည္။ ယင္းပိုင္ပ်ာယ္ တျခား ထုတ္ လုပ္ေရးနာင့္ ပတ္သက္ေတ အခြန္တိ၊ နစ္နာေႀကးခြန္(Severance taxes)တိကိုလည္း ပီးေဆာင္သင့္သည္။ ယင္းပိုင္ လုပ္ေဆာင္ခ်က္တိေရ ေကာက္ခံရဟိေရ အခြန္ေငြကို အသလြတ္ မွ်၀ီစြာထက္ စီးပြားေရး ပိုင္ဆိုင္ရာအရ ပိုျပီးေက တည္ျငိမ္မွဳ ဟိႏိုင္ျပီးေက ေဒသခံ အစိုးရတိအတြက္လည္း တရားမွ်တမွဳ ဟိႏိုင္ သည္။

ရီနံထုတ္လုပ္ရီး (oil production) လုပ္ေဆာင္ခ်က္ တစ္ခုတည္းက ေကာက္စြာေရ ေဒသခံအစိုးရတိအ တြက္ အခြန္အမ်ားႀကီးကို ဖန္တီးႏိုင္မွဳ နည္းပါးႏိုင္သည္။ အထူးသျဖင့္ ဗဟိုအစိုးရကို ရီနံထြက္ေတ ေဒသခံ အစိုးရက မယံုႀကည္ေက အခြန္ေငြရဟိႏိုင္ဖို႕ လမ္းေႀကာင္းတိကို ေဒသခံအစိုးရက ႀကိဳးစားရဖို႕ျဖစ္သည္။ ႏိုင္ငံ၏ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ စီးပြားေရး (Political Economy) စိုင္းစားခ်က္တိကို အေျခခံျပီးေက ယင္းေဒသ၏ အရင္းအျမစ္ သံုးစဲြမွဳ အခြန္တိကို ေဒသခံအစိုးရကို ေကာက္ခံခြင့္ ပီးႏိုင္သည္။ ေအာက္မွာ အင္ဒိုနီးရွား၊ ကိုလံဘီယာနာင့္ ႏိုင္ဂ်ီးရီးယားႏိုင္ငံရို႕ကို ဥပမာထား ေလ့လာျပီးေက အထက္ေဖာ္ျပပါ ျပႆနာတိကို တင္ျပလားပါမည္။

အင္ဒိုနီးရွား

အင္ဒိုနီးရွားႏိုင္ငံမွာ ၂၀၀၀ ခုႏွစ္အထိ ရီနံနာင့္ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႔က ရဟိလာေရ အခြန္တိကို ဗဟိုအစိုးရ ဘားကိုရာ ပီးေဆာင္ရျပီးေက ေဒသခံျပည္နယ္၊ ခရိုင္အစိုးရတိနာင့္ ဇာအခြန္ကိုေလ့ မွ်၀ီျခင္း မဟိခ ေႀကာင္း သိဟိရသည္။ ၁၉၉၇ နာင့္ ၂၀၀၀ ခုႏွစ္ႀကား ရဟိေရ ရီနံနာင့္သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕ အခြန္သည္ အစိုး ရ ရဟိေရ အခြန္၀င္ေငြ စုစုေပါင္း၏ ၃၃ ရာခုိင္ႏွဳန္းထိဟိခသည္။ တနည္းအားျဖင့္ ယင္းေငြ ပမာဏသည္ ႏိုင္ငံ့GDP၏ ၅ ဒသမ ၆ ရာခုိင္ႏွဳန္းနာင့္ ညီမွ်သည္။

၂၀၀၁ခုႏွစ္က စျပီးေက ဗဟိုအစိုးရသည္ ရဟိေရ အခြန္တိကို ပညာေရး၊ က်န္းမာေရးနာင့္ တျခား အေျခခံ အေဆာက္အအံုတိအတြက္ ေဒသခံ အစိုးရေခ်တိဘားကို ၀ီမွ်လာသည္။ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္က စျပီးေက ကုန္းျမီ ထြက္(ပင္လယ္ကမ္းလြန္က မဟုတ္ေတ) ရီနံတိက ရဟိလာေရ အခြန္စုစုေပါင္း၏ ၁၅ ရာခုိင္ႏွဳန္းနာင့္ ကုန္း ျမီထြက္ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕က ရဟိလာေရ အခြန္စုစုေပါင္း၏ ၃၀ ရာခုိင္ႏွဳန္းရို႕ကို အရင္းအျမစ္တည္ဟိရာ ေဒသ၏ ျပည္နယ္အစိုးရတိ၊ ခရိုင္အစိုးရတိကို မွ်၀ီပီးလာပါသည္။ အေမရိကနာင့္ ကေနဒါႏိုင္ငံရို႕မွာဆိုေက ျပည္နယ္အစိုးရတိက သူ႕ျပည္နယ္မွာထြက္ဟိေရ သယံဇာတတိကို သူရို႕ပိုင္ျပီးေက သူ႕ရို႕ကိုယ္တုိင္ အခြန္ေကာက္ပါခြင့္ ဟိသည္။ ေယေကေလ့ အင္ဒိုနီရွားႏုိင္ငံမွာေတာ့ခါ ယင္းသယံဇာတတိကို ဗဟိုအစိုးရ၏ ပိုင္ဆိုင္မွဳအျဖစ္ သတ္မွတ္ထားသည္။

ႏိုင္ငံ၏ ႏုိင္ငံေရးဆိုင္ရာ စီးပြားေရး(Political Economy)ရွဳေထာင့္က သံုးသပ္ရဖို႕ဆုိေက ဗဟိုအစုိးရေရ သယံဇာတပိုင္ဆုိင္ေရ ေဒသခံတိ၏ ေတာင္းဆိုခ်က္တိကိို မျဖစ္မေန လိုက္နာရဖို႕အေျခအေနမွာ ဟိနိန္ သည္။ ရီနံထြက္ေတ ေဒသတိက ဗဟိုအစိုးရနာင့္ မေပါင္းဘဲ သီးသန္႕ခဲြထြက္လာေက အခြန္ေငြအားလံုးကို ရဟိျပီးေက ပိုျပီးအက်ိဳးျဖစ္စီႏိုင္သည္။ ယင္းအတြက္ေႀကာင့္ မွ်၀ီေရးပံုစံတစ္ခုခုကို ဗဟိုအစိုးရအနိန္နာင့္ လုိက္နာနိန္ရသည္။ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္ကဆိုေက ခဲြထြက္ဖို႕ ႀကိဳးစားနိန္ေရ အာေခ်းျပည္နယ္က ဗဟိုအစိုးရနာင့္ ရီနံခြန္မွ်၀ီေရး သေဘာတူညီခ်က္တစ္ခုကို ရယူခသည္။ ယင္းသေဘာတူညီခ်က္အရ ရီနံခြန္၏ ၅၅ ရာခုိင္ ႏွဳန္းနာင့္ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕ခြန္၏ ၄၀ ရာခုိင္ႏွဳန္းကို ေဒသခံအာေခ်းအစိုးရက ရဟိဖို႕ျဖစ္သည္။ ယင္းပိုင္ မွ်၀ီေရးနည္းတိသည္ ဗဟိုနာင့္ ေဒသခံ အစိုးရတိအႀကားမွာ ဟိေရ မေက်မလည္မွဳတိကို ထာ၀ရေျပလည္ ႏိုင္ဖို႕ မဟုတ္ဆိုစြာကို သံုးသပ္ရသည္။ အနာဂတ္မွာ ယင္းမေက်မလည္မွဳတိက ျဖစ္ႏိုင္စျမဲပင္ျဖစ္သည္။ ယင္းတင္းမာမွဳတိကို ေလွ်ာ့ခ်စီႏုိင္ဖို႕ ဗဟို အစိုးရဘက္က အမ်ိဳးသား စည္းလံုးမွဳတိဟိေအာင္ မျဖစ္မေန လုပ္ေဆာင္သင့္သည္။ ကာကြယ္ေရး၊ အမ်ိဳးသားေရ လကၡဏာ (National Identity)၊ ဗဟိုက လုပ္ပီးေရ ၀န္ေဆာင္မွဳတိ စေရ က႑တိမွာ ဗဟိုအစိုးရအနိန္နာင့္ တတ္ႏိုင္သေလာက္ အထိေရာက္ဆံုး လုပ္ပီးႏုိင္ဖို႔ လိုသည္။

ရီနံနာင့္ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕က ရဟိလာေရ အခြန္တိသည္ ျပည္နယ္တခ်ိဳ႕တ၀က္ထဲမွာရာ တည္ဟိနိန္ေက ေဒသတြင္း တိုးတက္မွဳမညီမွ်ျခင္းတိကို ျဖစ္ေပၚစီႏိုင္သည္။ အင္ဒိုနီးရွားႏုိင္ငံမွာဆိုေက ျပည္နယ္ ၅ ျပည္ နယ္သည္ ၀ီမွ်လိုက္ေတ ၀ီစု စုစုေပါင္း၏ ၄ ပံု ၅ ပံု(4/5)ကို ရဟိျပီးေက က်န္ေရ ျပည္နယ္ ၂၅ ျပည္နယ္က အနည္းေခ် (သို႕) လံုး၀ မရစြာကို တြိဟိရသည္။ ယင္းအတြက္ေႀကာင့္ ဗဟိုအစိုးရ အနိန္နာင့္ ျပည္နယ္ အခ်င္းခ်င္း ညီညီမွ်မွ် ျဖစ္ေအာင္ ႀကိဳးစားလားရမည္။

ကိုလံဘီယာ

ကိုလံဘီယာေရ unitary republic ျဖစ္ေကေလ့ အာဏာတိက ဗဟိုအစိုးရဘားမွာဂ်ီး ဟိမနိန္ဘဲ ေဒသခံ အစိုးရတိဘားမွာလည္း ဟိစြာကို တြိဟိရသည္။ အခြန္နာင့္ အသံုးအစဲြကိစၥေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကို ခရိုင္နာင့္ ျမဴနီစပယ္အစိုးရတိဘားကို ၁၉၉၁ အေျခခံဥပေဒအရ ပီးအပ္ထားစြာကို တြိရသည္။ ယင္းပုိင္ေသွ်ာင္ ျမဴနီ စပယ္အစုိးရတိသည္ အေရးႀကီးေရ ကိစၥေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကို လုပ္ကိုင္ႏိုင္သည္။ ေဒသခံတိ၏ ပညာေရး၊ က်န္းမာေရး အသံုးစရိတ္ကိစၥတိကုိ ယင္းျမဴနီစပယ္ အစိုးရတိကိုပဲ အဓိက လုပ္ပိုင္ခြင့္ပီးထားသည္။

အေျခခံဥပေဒက ဗဟိုအစိုးရသည္ ရဟိေရ အခြန္တခ်ိဳ႕ကို ေဒသခံ အစိုးရတိဘားကို မျဖစ္မနိန္ လႊဲေျပာင္း ပီးရမည္လို႕ ဆိုထားသည္။ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္မွာ ဗဟိုအစိုးရက အခြန္၀င္ေငြ စုစုေပါင္း၏ ၄၆.၅ ရာခိုင္ႏွဳန္းကို ေဒသခံအစိုးရတိဘားကို လႊဲေျပာင္းပီးခသည္။ တဘက္မွာ ယင္းပိုင္လုပ္လိုက္လုိ႕ ဗဟိုအစိုးရ အနိန္နာင့္ ေငြေႀကးေပၚလစီတိကို တစ္ႏိုင္ငံလံုး အတိုင္းအတာအရ ေဆာင္ရြက္စြာတိမွာ အေႏွာင့္အယွက္ အမ်ားႀကီး ျဖစ္လားခရသည္။ ေဒသခံအစိုးရတိေရ ယင္းရို႕၏ အခြန္ေကာက္ခံခြင့္အာဏာကို အျပည့္အ၀ မသံုးခဂတ္ စြာကို တြိရသည္။ ယင္းအတြက္ေႀကာင့္ ေဒသခံအစိုးရတိသည္ ယင္းရို႕၏အခြန္၀င္ေငြ ထက္၀က္နီးပါး ေလာက္ကို ဗဟိုအစိုးရနာင့္ ျပည္သူပိုင္လုပ္ငန္းဘားက အဆင္သင့္ ယူနိန္ခဂတ္သည္။ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္ကို ေရာက္လာေရခါ ယင္းပိုင္ ဗဟို  အစိုးရဘားမွာ အခြန္ေငြ အဆင့္သင့္ ယူနိန္ဂတ္စြာကို ကန္႔သတ္ဖို႕အတြက္ အေျခခံဥပေဒ ျပင္ဆင္ခ်က္တစ္ရပ္ကို အတည္ျပဳခဂတ္သည္။

၁၉၉၇-၂၀၀၀ခုႏွစ္ စာရင္းအရ ရီနံခြန္သည္ ႏုိင္ငံ GDP၏ ပ်မ္းမွ် ၂ ဒသမ ၆ ရာခုိင္ႏွဳန္းဟိစြာကို တိြရသည္။ ယင္းအခြန္ကို အစိုးရ အဆင့္ဆင့္နာင့္ ျပည္သူပိုင္ လုပ္ငန္းတိႀကားမွာ မွ်၀ီဂတ္သည္။ ယင္းအခြန္ထဲမွာ အစိုးရ ရီနံကုမၸဏီ Ecopetrol၏ လုပ္ငန္း လည္ပတ္မွဳ အပိုေငြ (Operating Surplus)နာင့္ Ecopetro၏ FAEPလို႔ ေခၚေရ ပေဒသာပင္ထဲကို တုိက္ရိုက္ပီးအပ္ေတ ေငြပမာဏလည္း ပါ၀င္သည္။ (FAEPသည္ ရီနံ ေငြ အတက္အက်ေႀကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္ေရ ဂယက္ရိုက္ခတ္မွဳကို တတ္ႏိုင္သေလာက္ နည္းေအာင္ စီမံ ထားေရ ပေဒသာပင္ျဖစ္သည္။) လုပ္ငန္းလည္ပတ္မွဳ အပိုေငြ၏ တခ်ိဳ႕တ၀က္ကို ဗဟိုအစိုးရက ရဟိျပီးေက ေနာက္တခ်ိဳ႕ကို ရီနံထြက္ရာေဒသတိ၊ ဆိပ္ကမ္းတိ၊ ပိုက္လုိင္း လမ္းေႀကာင္းျဖတ္သန္းလားေရ ေဒသတိက ပိုင္ရွင္ေႀကး(royalty) အျဖစ္ရဟိဂတ္သည္။ FAEP Fundက ဖဲ့သာတိကိုက်ခါ ဥပေဒမွာ ျပဌာန္းထားေရ ပံုေသနည္းအရ တြက္ခ်က္ျပီးေက ေဒသခံ အစိုးရအားလံုးနာင့္ Ecopetrol ရို႕က ၀ီယူဂတ္သည္။ ယင္း ဥပေဒပါ ပံုေသနည္းသည္ လူဦးေရ၊ အခြန္ေကာက္ခံႏိုင္မွဳ စေရ အခ်က္အလက္တိကို မူတည္ထားသည္။ အခ်ဳပ္ေျပာရဖို႕ဆိုေက ရီနံခြန္အမ်ားစုသည္ ေဒသခံအစိုးရလက္ထဲကို FAEP Fundထဲကနိန္ တိုက္ရုိက္ ေသာ္ လည္းေကာင္း၊ royalty အျဖစ္ ေသာ္လည္းေကာင္း ေရာက္ဟိနိန္သည္။

ရီနံခြန္ သံုးစဲြမွဳတိမွာ ႏိုင္ငံေရး ဘက္လုိက္မွဳတိ ကင္းယွင္းႏိုင္ေအာင္ဆိုျပီးေက ရီနံခြန္၀ီမွ်ေရး ဥပေဒကို ရြီး သားျပဌာန္း ခဂတ္သည္။ ေယေကေလ့ ေဒသခံအစိုးရတိက သူရို႕ပီးႏိုင္စြာထက္မ်ားေရ ဖဲ့သာတိကို လားခ်ီး စြာတိလည္း ရွိတတ္သည္။ ေယခါ ယင္းရီနံ ၀ီမွ်ေရးစနစ္သည္ တစ္ႏိုင္ငံလံုးဆိုင္ရာ ေငြေႀကးေပၚလစီ အေပၚမွာ ဆိုးက်ိဳးတိကို ျဖစ္စီသည္။ ကိုလံဘီယာႏုိင္ငံမွာ ေဒသခံ အစိုးရအမ်ားစုသည္ ေဒ၀ါလီခံရဖို႕ တဒါး ေခ် ျဖစ္ခဂတ္သည္။ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္ထဲမွာပင္ ျပည္နယ္ ၇ ခုနာင့္ ျမဴနီစပယ္ ၂ ခုရို႕သည္ သူ႕ရို႕၏ အႀကီြးတိ ကို ျပန္ဆပ္ဖို႕ အသီအလဲ ႀကိဳးစားခဂတ္ရသည္။ ယင္းအျပင္ ရီနံခြန္မွ်၀ီျခင္း၊ ပိုင္ရွင္ေႀကး ပီးေဆာင္ျခင္း တိသည္ ရီနံထြက္ေဒသတိကို ခ်မ္းသာစီျပီးေက တျခားရီနံမထြက္ေတ ေဒသတိနာင့္ မညီမွ်ျခင္းတိကုိ ျဖစ္စီ သည္။ ရီနံထြက္ေဒသတိသည္ သူရို႕ေဒသကထြက္ေတ ရီနံ၏ အက်ိဳးကို ခံစားဂတ္ရသည္။ (ရခုိင္ျပည္က ထြက္ေတ ရီနံ၏အက်ိဳးကိုလည္း ရခုိင္သားတိ ခံစားခြင့္ရဟိရမည္။)

(ဃ)ဖယ္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုတိ

ဖယ္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုတိ အမ်ားစုသည္ ေကာက္ခံရဟိေရ အခြန္ေငြ မွ်၀ီျခင္း (သို႕) အခြန္ေကာက္ခံ နိန္ရာ မွ်၀ီျခင္း စေရ ပံုစံတစ္မ်ိဳးမ်ိဳးကို သံုးဂတ္သည္။ အခြန္ေငြ မွ်၀ီျခင္းပံုစံမွာ အခြန္ေငြကို ဗဟိုအစိုးရက ေကာက္ခံျပီးေက (ယူေအအီး ျပည္ေထာင္စုမွာဆိုေက ေဒသခံအစိုးရတိက ေကာက္ခံသည္။) တျခားအစိုးရ အဆင့္ဆင့္ဘားကို သတ္မွတ္ထားေရ ဥပေဒအရေသာ္ လည္းေကာင္း၊ ပံုေသနည္းသံုးျပီးေက တြက္ခ်က္ျပီး ေကေသာ္လည္းေကာင္း ျပန္လည္၀ီမွ်ပီးျခင္းကို ဆိုလိုသည္။ အခြန္ေကာက္ခံနိန္ရာ မွ်၀ီျခင္းပံုစံမွာ ဆိုေက အခြန္ေကာက္ခံေရ နိန္ရာတိထဲက တခ်ိဳ႕ကို ေဒသခံအစိုးရတိက တာ၀န္ယူ ေကာက္ပီးစြာကို တြိရသည္။ ေကာက္ေတအခြန္ အမ်ိဳးအစားတိထဲက တခ်ိဳ႕တိကို အခြန္နာေမ တစ္ခုတည္း ေအာက္မွာေသာ္ လည္း ေကာင္း၊ နာေမအမ်ိဳးမ်ိဳး ေအာက္မွာေသာ္ လည္းေကာင္း ထားျပီးေက ေကာက္ခံဂတ္သည္။

(ဃ-က) အခြန္ေငြ မွ်၀ီျခင္း

အခြန္ေငြမွ်၀ီျခင္း ပံုစံအမ်ိဳးမ်ိဳးရွိသည္။ တခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံတိက အစိုးရ၏ ပံုမွန္ေငြေႀကး လႊဲေျပာင္းနိန္က်ပံုစံ (ဗဟို အစိုးရကနိန္ ေဒသခံ အစိုးရတိဘားကို ပံုမွန္ဖဲ့ခ်ာ လႊဲပီးတတ္ေတပံုစံ)အတုိင္း ရီနံခြန္ကိုမွ်၀ီျပီးေက တခ်ိဳ႕က လည္း သီးျခား ပံုေသနည္းတိ သံုးျပီးေက တြက္ခ်က္ မွ်၀ီဂတ္သည္။ တခ်ိဳ႕ကလည္း Derivation Principle လို႔ေခၚေရ ေဒသတစ္ခု၏ အခြန္ရွယ္ယာသည္ ယင္းေဒသက ေကာက္ခံရဟိေရ အခြန္ပမာဏ အေပၚ မူတည္ရမည္ ဆိုေရ ပံုစံကို သံုးဂတ္သည္။ တခ်ိဳ႕ပံုစံတိက လူဦးေရ၊ လိုအပ္ခ်က္၊ အခြန္ေကာက္ခံႏိုင္မွဳ စြမ္းအား တိကို ထည့္သြင္းစုိင္းစားျပီးေက မွ်၀ီဂတ္သည္။ တခ်ိဳ႕ပံုစံတိက ရဟိေရ ရီနံခြန္အမ်ားအျပားကို ေဒသခံ အစိုးရတိဘားကို ပီးျပီးေက တခ်ိဳ႕ကလည္း အနည္းေခ်ရာ ပီးစြာကို တြိရသည္။ ယင္းပုိင္ ေဒသခံ အစိုးရတိကို အမ်ားႀကီးပီးေရ ေဒသတိကေတာ့ ႏုိင္ဂ်ီးရီးယား၊ ရရွား၊ ကိုလံဘီယာနာင့္ ဗင္နီဇြဲလားရို႕ပိုင္ ႏိုင္ ငံတိျဖစ္သည္။ အနည္းေခ်ရာ ပီးတတ္ေရ ႏိုင္ငံတိကေတာ့ အက္ေကြေဒါ၊ အင္ဒိုနီးရွား နာင့္ မက္စီကိုရို႕ပိုင္ ႏိုင္ငံတိျဖစ္သည္။

ယင္းပိုင္ အခြန္ေငြ၀ီမွ်ျခင္း၏ အားသာခ်က္တစ္ခုက ေဒသခံ အစိုးရတိဘားကို ဖဲ့ခ်ာလႊဲေျပာင္းရစြာ လြယ္ကူ ျခင္းျဖစ္သည္။ အထူးသျဖင့္ ရီနံခြန္က အဓိက အစိုးရ အခြန္ေတာ္ေငြ ျဖစ္နိန္ေက ပိုေတာင္လြယ္သည္။ ယင္းပိုင္ အခြန္ေငြမွ်၀ီျခင္းသည္ ရီနံခြန္အေပၚမွာ ဗဟိုက ထိန္းခ်ဳပ္မွဳတိကို နည္းပါးစီသည္။ ေဒသခံ အစိုးရတိဘားကို ဖဲ့ခ်ာတိ၊ လိုအပ္ခ်က္တိ ျပန္လည္ျဖန္႕ျဖဴးပီးဖို႕ နည္းလမ္းတစ္ခု ျဖစ္လားခသည္။ ေဒသခံ အစိုးရတိအႀကားမွာ ညီညီမွ်မွ် ျဖစ္ေအာင္ေသာ္ လည္းေကာင္း၊ ေဒသတခ်ိဳ႕မွာ အထူးလုိအပ္ခ်က္တိ ဟိလာ ခေကေသာ္လည္းေကာင္း မွ်၀ီပံု မွ်၀ီနည္းကို အတိုးအေလ်ာ့ ျပဳလုပ္ႏိုင္သည္။

ရီနံခြန္မွ်၀ီျခင္း၏ အားနည္းခ်က္တိကေတာ့ ႏုိင္ငံ့စီးပြားေရး စီမံခန္႕ခဲြမွဳက႑တိနာင့္ ေငြေႀကးေပၚလစီတိကို အေႏွာက္အေယွာက္ ျဖစ္စီျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ ယင္းအျပင္ အခြန္ေငြ မွ်၀ီျခင္းသည္ ႏုိင္ငံေရးဆိုင္ရာ အျငင္း ပြားစရာတိ မ်ားျပီးေက တည္ျငိမ္မွဳကင္းမဲ့တတ္သည္။

အထက္မွာ ေဖာ္ျပခေရပိုင္ အခြန္မွ်၀ီျခင္း (Revenue Sharing)ကို မသံုးခ်င္ေက Assigning Revenue Bases လို႔ ေခၚေရ အခြန္၀င္ေပါက္တခ်ိဳ႕ကို ေဒသခံ အစိုးရတိကို ေကာက္ခံခြင့္ပီးေရ ပံုစံကိုလည္း သံုးႏုိင္ သည္။ ဥပမာ- မိမိေဒသက ထုတ္လုပ္ေတ လုပ္ငန္းတိအေပၚမွာ ေကာက္ေတအခြန္(Production Excises) ပိုင္ အခြန္မ်ိဳးကို ေဒသခံ အစိုးရတိကို ေကာက္ခြင့္ ပီးျခင္းမ်ိဳး ျဖစ္သည္။ ရီနံစ်ီးအေပၚမွာ အခြန္ေကာက္စြာ ထက္ ရီနံထုတ္လုပ္ေရး လုပ္ငန္းေပၚမွာ အခြန္ေကာက္စြာက ေဒသခံ အစိုးရတိအတြက္ ပိုတည္ျငိမ္ေရ အခြန္၀င္ေငြကို ရဟိစီဖို႔ ျဖစ္သည္။ ယင္းပုိင္ ေကာက္ခံေက ရီနံထုတ္လုပ္ေရး ကုမၸဏီတိက သဘာ၀ပတ္ ၀န္းက်င္ဆုိင္ရာ ထိခုိက္ ပ်က္စီးမွဳတိကို က်ဴးလြန္မိခေက (မေတာ္တဆပဲျဖစ္ျဖစ္) ယင္းကုမၸဏီတိပါးက ေလ်ာ္ေႀကးလည္း ေတာင္းႏုိင္ဖို႕ျဖစ္သည္။ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုနာင့္ ကေနဒါႏိုင္ငံရို႕မွာဆိုေက ယင္း ပိုင္ ပံုစံမ်ိဳးလုပ္ထားစြာကို တြိရသည္။

မက္စီကို (ရီနံခြန္ကို ကန္႕သတ္မွ်၀ီျခင္း)

မက္စီကိုႏိုင္ငံမွာဆိုေက ရီနံခြန္သည္ ျပည္သူပိုင္ လုပ္ငန္းတိ၏ အခြန္ရွယ္ယာ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကို ကုိယ္ စားျပဳထားသည္။ ၁၉၉၇-၂၀၀၀ ခုႏွစ္စာရင္းတိအရ သံုးပံုတစ္ပံုနီးပါးခန္႕ ရွိသည္။ ရီနံတူးခြင့္(Extraction Rights)ကို ငွားလို႕ရေရ ဖဲ့ခ်ာ၊ အပိုရွိနိန္ေရ ရီနံကို ေရာင္းလို႕ရလာေရ ဖဲ့ခ်ာ နာင့္ အစိုးရပိုင္ ရီနံကုမၸဏီ၏ အသားတင္၀င္ေငြတိ အားလံုးေပါင္းသည္ ႏုိင္ငံGDP၏ ၅ ဒသမ ၃ ရာခုိင္ႏွဳန္းနာင့္ ညီမွ်နိန္စြာကို တြိရ သည္။

ရီနံခြန္အမ်ားစုသည္ ဗဟိုအစိုးရလက္ထဲကို လားေကေလ့ တခ်ိဳ႕အနည္းစုကို ေဒသခံအစိုးရတိဘားကို ဥပေဒ ျပဌာန္းခ်က္တိနာင့္ အညီ ပီးအပ္စြာကိုတြိရသည္။ ရီနံတူးခြင့္ လိုင္စင္အျဖစ္ရဟိေရ ဖဲ့ခ်ာ၏ ၂၀ ရာ ခုိင္ႏွဳန္းကို ဗဟိုအစုိးရ ေအာက္မွာဟိေရ အစိုးရေခ်တိအတြက္ အေထြေထြ ေငြပေဒသာပင္ထဲကို ထည့္ပီး ထားသည္။ ယင္းပေဒသာပင္ထဲကမွ ေဒသခံ အစိုးရေခ်တိက သူ႕ေဒသအသီးသီးအလုိက္ အနည္းအမ်ား ရဟိဂတ္သည္။ ရီနံတူးခြင့္လုိင္စင္အျဖစ္ရေရ ဖဲ့သာ၏ ေနာက္ထပ္ ၃ ဒသမ ၁၇ ရာခုိင္ႏွဳန္းကိုေတာ့ ရီနံ ထုတ္လုပ္ေတ ေဒသ (သို႕) ရီနံကို ျပည္ပတင္ပို႕ရာေဒသရို႕က ျမဴနီစပယ္ အစိုးရတိကို ရီနံတူးျခင္း၊ ရီနံတင္ ပို႔ေရာင္းခ်ျခင္း တိေႀကာင့္ ျဖစ္ေပၚႏုိင္ေရ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ ပ်က္စီးမွဳတိအတြက္ ေလ်ာ္ေႀကးပီးသည္။

မက္စီကိုႏုိင္ငံမွာ ရီနံခြန္မွ်၀ီျခင္းနာင့္ ပတ္သက္ျပီးေက လြန္ခေရ ႏွစ္တိမွာ အျငင္းပြားမွဳတိ မဟိသေလာက္ နည္းပါးစြာကို တြိရသည္။ အေႀကာင္းမွာ ရဟိလာေရ အခြန္တိကို လမ္းေႀကာင္း အမ်ိဳးမ်ိဳးကနိန္ ျမင္သာ ထင္သာဟိေရ ပံုေသနည္း (Transparent Formula)တိသံုးျပီးေက မွ်၀ီ ျဖန္႔ျဖဴးပီးနိန္လို႔ ျဖစ္သည္။ ျမဴနီ စပယ္အစိုးရတိကို ရီနံထုတ္လုပ္ျခင္း၊ ျပည္ပတင္ပို႔ျခင္းနာင့္ ပတ္သက္ျပီးေက အခြန္တဖဲ့ေခ်ကို တိုက္ရိုက္ ပီးစြာကလဲြလို႔ ရီနံထုတ္လုပ္ေတ ေဒသခံအစိုးရနာင့္ အေထြေထြရီနံခြန္ မွ်၀ီျခင္းတိပံုစံႀကားမွာ တုိက္ရိုက္ ပတ္သတ္မွဳတိ မရွိစြာကို တြိရသည္။ ယင္းအျပင္ ရီနံခြန္သည္ ေဒသခံအစိုးရတိ၏ အခြန္ေငြ အနည္းအက်ဥ္း ကိုရာ ကိုယ္စားျပဳေရအတြက္နာင့္ အထက္ေဖာ္ျပပါ ရီနံခြန္ မွ်၀ီျခင္းစနစ္ေရ ဗဟိုအစိုးရ၏ ႏုိင္ငံေငြေႀကး ေပၚလစီတိကို မတည္ျငိမ္မွဳ ျဖစ္ေပၚျခင္း မရွိစြာကို ေလ့လာသိရွိရပါသည္။

ႏိုင္ဂ်ီးရီးယား

ရီနံေရ ႏိုင္ဂ်ီးရီးယားႏိုင္ငံ၏ အဓိက၀င္ေငြျဖစ္သည္။ ၂၀၀၀ ခုႏွစ္စာရင္းတိအရ အစိုးရအခြန္ေငြစုစုေပါင္း၏ ၈၂ ရာခုိင္ႏွဳန္းကို ရီနံက ရရွိပါသည္။ တနည္းအားျဖင့္ ႏုိင္ငံGDP၏ ၄၀ ရာခုိင္ႏွဳန္းနာင့္ ညီမွ်သည္။ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္ အေျခခံဥပေဒက အခြန္ေကာက္ခံမွဳနာင့္ ထိန္းခ်ဳပ္မွဳတိကို ဖယ္ဒရယ္ အစိုးရလက္ထဲကို လႊဲေျပာင္း ပီးထားျပီးေက ကမ္းထက္ရီနံထုတ္လုပ္ေရးက ေကာက္ခံရရွိေရ ရီနံခြန္၏ အသားတင္ ၁၃ ရာခိုင္ႏွဳန္းကို ရီနံထုတ္လုပ္ေတ ေဒသတိကို လႊဲပီးထားစြာကို တြိရသည္။ ဗဟိုဖယ္ဒရယ္ အစိုးရက First Chargesလို႔ ဆိုျပီးေက ဗဟိုအစိုးရအတြက္ အခြန္တခ်ိဳ႕တ၀က္ကို ယူျပီးလို႕က်န္စြာ အခြန္တိကို ျပည္နယ္နာင့္ ေဒသခံ အစိုးရေခ်တိႀကားမွာ ပါလီမန္က ဆံုးျဖတ္ေတ ပံုေသနည္းအတိုင္း တြက္ခ်က္ခဲြယူဂတ္သည္။ ယင္းပံုေသ နည္းကို ၅ ႏွစ္တစ္ခါစီ ျပန္ေျပာင္းသံုးသပ္ျပီးေက ပံုေသနည္းကို ေျပာင္းသင့္မေျပာင္းသင့္ ဆံုးျဖတ္ဂတ္ သည္။ ေျပာင္းသင့္က ေျပာင္းလဲသည္။ အစိုးရအသံုးစရိတ္ဘားဂ်တ္ကိုပယ္လို႕ က်န္ေရအခြန္ေငြတိကို အထက္မွာ ေဖာ္ျပခေရ နည္းအတိုင္းဗ်ာယ္ ရီနံထြက္ေရ ေဒသတိကို ၁၃ ရာခုိင္ႏွဳန္း ပီးပနာ က်န္စြာကို တျခားျပည္နယ္နာင့္ ေဒသခံအစိုးရေခ်တိကို ျပန္ျပီးေက ၀ီမွ်ပီးသည္။

ပံုေသနည္းကို အစိုးရဘားဂ်တ္ အစီရင္ခံစာတိမွာပါေရ ခန္႕မွန္းေျခ ရီနံစ်ီးႏွဳန္းအေပၚမွာ မူတည္ျပီးေက ျပဳလုပ္သည္။ တကယ္လို႕ ရီနံစ်ီးေရ အယင္ခန္႕မွန္းခေရစ်ီးထက္ မ်ားနိန္လို႕ အခြန္ေငြလည္း ခန္႔မွန္းေျခ ထက္ ပိုရေက ပိုရေရအခြန္ေငြတိကို အစိုးရတိႀကားမွာ ၀ီမွ်ပီးတတ္သည္။ ၀ီမွ်မပီးေကေတာင္မွ ေနာင္လာ ဖို႕ ႏွစ္တိမွာ သံုးဖို႕ စုထားပီးတတ္သည္။ ရီနံစ်ီးက ခန္႕မွန္းထားစြာထက္ နည္းနိန္ေကလည္း ရသင့္ေရဖဲ့ခ်ာ ပမာဏကို ျဖန္႕၀ီပီးသည္။

ျပည္နယ္နာင့္ေဒသခံျမိဳ႕၊ ရြာအစိုးရတိသည္ ဖယ္ဒရယ္အစိုးရ၏ အခြန္ေငြမွ်၀ီျခင္းအစီအစိုင္တိေပၚမွာ အမ်ားႀကီးမွီခုိနိန္ဂတ္ရသည္။ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္စာရင္းအရ Value Added Tax (VAT)ပိုင္ အခြန္တိအပါအ၀င္ ျပည္နယ္အစိုးရ ရဟိေရ အခြန္၀င္ေငြ စုစုေပါင္း၏ ၇၅ ရာခုိင္ႏွဳန္းသည္ ဗဟိုအစိုးရ၏ အခြန္ေငြမွ်၀ီျခင္းက ရဟိျခင္းျဖစ္သည္။ ေဒသခံ ျမိဳ႕၊ ရြာတိရဟိေရ အခြန္ေငြ စုစုေပါင္း၏ ၉၄ ရာခုိင္ႏွဳန္းဆိုေကလည္း ဗဟိုအစိုးရ၏ အခြန္ေငြမွ်၀ီျခင္းကပဲ လာစြာပင္ျဖစ္သည္။ ယင္းအခြန္တိအမ်ားစုသည္ ရီနံနာင့္ပဲ ပတ္သက္နိန္တတ္သည္။ ဖယ္ဒရယ္အစိုးရက ေဒသခံအစိုးရတိကို မွ်၀ီပီးေရ အခြန္တိသည္ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္က ႏိုင္ငံGDP၏ ၇ ဒသမ ၄ ရာခုိင္ႏွဳန္းဟိခစြာကနိန္ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္ေရာက္ေတခါ ၁၅ ဒသမ ၃ ရာခုိင္ႏွဳန္းအထိ တက္လားခစြာကို တြိရသည္။

ႏုိင္ဂ်ီးရီးယားႏိုင္ငံမွာ သံုးနိန္ေရ အခြန္မွ်၀ီေရးပုံစံ၏ အားနည္းခ်က္ႏွစ္ရပ္ကေတာ့ ရီနံအရင္းအျမစ္တိ အေပၚမွာ အျငင္းပြားမွဳတိမ်ားျခင္း၊ ေဒသခံအစိုးရတိ၏ ေငြေႀကးဆိုင္ရာ စီမံမွဳမ်ားတြင္ စည္းမဲ့ကမ္းမဲ့ႏိုင္ လြန္းျခင္းရို႕ ျဖစ္သည္။ ရီနံမွ်၀ီပံုမွ်၀ီနည္းတိသည္ Derivation Principleလို႕ေခၚေရ ေဒသတစ္ခု၏ အခြန္ ရွယ္ယာသည္ ယင္းေဒသက ေကာက္ခံရဟိေရ အခြန္ပမာဏ အေပၚမူတည္ရမည္ ဆိုေရ မူကိုသံုးေရပိုင္ အားလံုးကို ျဖန္႕၀ီသင့္သည္(Distribution Principle)ဆိုေရ မူကိုလည္း သံုးထားစြာကို တြိရသည္။ ယင္း အတြက္ေႀကာင့္ အျငင္းပြားစရာ၊ သေဘာမတူစရာတိလည္း ျဖစ္ဖို႕မ်ားသည္။ ပထ၀ီ အနိန္အထားအရ ကလည္း ကမ္းလြန္နာင့္ ကမ္းထက္ ရီနံသိုက္တိမွာ ႏုိင္ငံ၏ ျပည္နယ္ ၃၆ ျပည္နယ္ထဲက ျပည္နယ္ တခ်ိဳ႕မွာရာ စုျပံဳျပီးေက တည္ဟိနိန္ပါသည္။ ရီနံထုတ္ေတ ျပည္နယ္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကလည္း ရဟိေရ အခြန္ေငြအေပၚမွွာ အလံုးစံု စီမံထိန္းခ်ဳပ္ပိုင္ခြင့္ကို လိုခ်င္ဂတ္သည္။ တျခားရီနံထုတ္လုပ္ေတ ျပည္နယ္တိ ကလည္း လက္ဟိကမ္းထက္ရီနံက ရဟိေရ ၁၃ ရာခုိင္ႏွဳန္းရွယ္ယာ အျပင္ ကမ္းလြန္ရီနံ ထုတ္လုပ္ေရး ကလည္း ၁၃ ရာခုိင္ႏွဳန္းရသင့္ေရလို႕ ေတာင္းဆိုဂတ္သည္။ (ကမ္းလြန္ရီနံေရ ရီနံခြန္စုစုေပါင္း၏ ၄၀ ရာခုိင္ ႏွဳန္းနာင့္ ညီမွ်သည္။) ယင္းအတြက္ေႀကာင့္ ႏိုင္ဂ်ီးရီးယားႏုိင္ငံမွာ ရီနံထုတ္လုပ္ေတ ျပည္နယ္တိက ရွယ္ ယာ ပိုရဟိေရးကို ေတာင္းဆိုနိန္ဂတ္ေတပိုင္ ရီနံမထြက္ေတ ေဒသတိကလည္း ဗဟိုအစိုးရပါးက ၀ီစုပိုရဖို႔ အတြက္ ေတာင္းဆိုနိန္ဂတ္စြာကို တြိရသည္။

ႏိုင္ဂ်ီးရီးယားႏုိင္ငံမွာ ေအာက္ေျခ အစိုးရေခ်တိနာင့္ ပတ္သက္လို႕ ေငြေႀကးဆိုင္ရာ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္း တိကို တရား၀င္ ျပဌာန္းထားျခင္းမဟိစြာကို တြိရသည္။ ၂၀၀၀-၂၀၀၁ ခုႏွစ္ ရီနံစ်ီး တက္ေရအခ်ိန္က ေဒသ ခံအစိုးရတိ (အထူးသျဖင့္ ရီနံထြက္ေတ ျပည္နယ္တိ)သည္ ခါတိုင္းထက္ပိုျပီးေက အခြန္ေငြ ရရွိခသည္။ ေယေကေလ့ ရရွိေရ ဖဲ့ခ်ာကို ဇာပိုင္ စနစ္တက် အက်ိဳးဟိဟိ သံုးစဲြဂတ္ရဖို႕ဆိုေရ စည္းကမ္းသတ္မွတ္ခ်က္ တိကိုက်ခါ တခါတည္းထည့္သြင္း မပီးခစြာကို တြိရသည္။ ေယခါ ရဟိေရ ဖဲ့ခ်တိကို ေဒသခံအစိုးရတိက မဆင္မျခင္ သံုးစဲြပလုိက္သည္။ ယင္း၏ အက်ိဳးဆက္အျဖစ္ ကုန္ပစၥၫ္းစ်ီးတိ တက္လားျခင္း၊ ေငြေႀကး ေဖာင္းပြလာျခင္း စေရ မလိုလားအပ္ေတ ဆိုးက်ိဳးတိကို ျဖစ္ေပၚစီခသည္။

ရီနံခြန္မွ်၀ီေရးသည္ ႏိုင္ဂ်ီးရီးယားႏုိင္ငံ၏ ေငြေႀကးေပၚလစီပုိင္းကို မရုန္းႏုိင္မလြတ္ႏုိင္ အခက္အခဲထဲကို ပို႕ပလုိက္ပိုင္ ျဖစ္စီသည္။ ႏုိင္ငံ၏ ေငြေႀကး ထက္၀က္ေက်ာ္ကို ျဖန္႔၀ီ ပီးပလုိက္ေတ အတြက္ေႀကာင့္ ဖယ္ဒ ရယ္အစိုးရမွာ ႏုိင္င့ံစီးပြားေရး လမ္းစိုင္တိကို အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေရအခါမွာ အခက္အခဲတိ အမ်ားႀကီး တြိလာရသည္။

အျဖစ္သင့္ဆံုးက ျပည္နယ္နာင့္ ေဒသခံအစိုးရတိကို ပီးေရ ဘ႑ာေရး အရင္းအျမစ္တိေရ ရီနံစ်ီး အတက္ အက်၏ ရိုက္ခတ္မွဳတိက ကင္း၀ီးနိန္ရမည္။ ယင္းအစိုးရတိသည္လည္း လက္ခံရဟိေရ ဘ႑ာေရး အရင္း အျမစ္တိကို ထိထိေရာက္ေရာက္ သံုးစဲြႏိုင္ေရ အရည္အခ်င္း ဟိနိန္ရမည္။ တနည္းအားျဖင့္ေျပာရေက ေအ ပိုင္ အတက္အက်ဟိတတ္ေတ အခြန္ေငြတိကို ဗဟိုအစိုးရကနိန္ အလဲြအေျပာင္းလုပ္ျပီးေက မွ်၀ီစြာထက္ ေဒသခံအစိုးတိ၏ ျပည္သူ႔ ၀န္ေဆာင္မွဳလုပ္ငန္းတိကို အတတ္ႏုိင္ဆံုး လုပ္ေဆာင္ပီးႏိုင္ေရ၊ တည္ျငိမ္မွဳဟိ ေရ ဘ႑ာေငြ ပီးအပ္မွဳ စနစ္ကို က်င့္သံုးသင့္ပါသည္။

ရရွား

ရရားႏုိင္ငံမွာ ရီနံနာင့္ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕က ရဟိေရ အခြန္ေငြတိသည္ အသင့္အတင့္မ်ားသည္။ ဖယ္ဒရယ္ အစိုးရအဆင့္မွာဆိုေက ရီနံတစ္ခုတည္းက ရဟိေရအခြန္သည္ စုစုေပါင္းအခြန္၏ ၂၅ ရာခုိင္ႏွဳန္းနီးပါး၊ ရီနံ နာင့္ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႔ ႏွစ္ခုေပါင္းက ရဟိေရ အခြန္သည္ ၄၅ နာင့္ ၅၀ ရာခုိင္ႏွဳန္းႀကား ဟိသည္။ ယင္းအ ထဲမွာ ရီနံနာင့္ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႔လုပ္ငန္းက ရဟိေရ အျမတ္ခြန္ (profit taxes)၊ Value Added Tax (VAT)၊ ျပည္တြင္း ထုတ္ကုန္ခြန္ (excises)၊ ပို႔ကုန္ခြန္နာင့္ ျမီထြက္ အရင္းအျမစ္ခြန္ (resource mineral taxes)တိ ပါ၀င္ေႀကာင္း သိဟိရသည္။ အခြန္အမ်ားစုကို ဖယ္ဒရယ္အစိုးရက ေကာက္ခံျပီးေက ရဟိစြာ အခြန္တိကို ေဒသခံအစိုးရတိနာင့္ အတိုင္းအတာ တစ္ရပ္အထိ မွ်ယူဂတ္သည္။ မွ်ယူစြာမွာလည္း တခါတ လီ ညိွျပီးေက တြက္ခ်က္ခဲြ၀ီဂတ္ေတပိုင္ တခါတလီလည္း တရသီႏွဳန္း (fixed rate)အတိုင္း ခဲြ၀ီဂတ္သည္။ ေယေကေလ့ သဘာ၀ အရင္းအျမစ္ခြန္ (natural resources taxes)တိကို ေဒသခံ အစိုးရတိက အဓိက ေကာက္ခံသည္။ ယင္းအခြန္သည္ ရီနံထြက္ေဒသတိ၏ အေရးႀကီးေရ အခြန္၀င္ေပါက္ တစ္ခုလည္း ျဖစ္ သည္။ ယင္းအခြန္ထဲမွာ ရီနံထုတ္လုပ္ေရး ပိုင္ရွင္ေႀကး (royalties)၊ ျမီထြက္ သယံဇာတသုိက္တိ သံုးခနာင့္ ရွာေဖြခ(Exploration Tax) စေရ အခြန္အမ်ိဳးအစားတိ ပါ၀င္သည္။

ရီနံစေရ သဘာ၀ အရင္းအျမစ္တိေရ နိန္ရာတခ်ိဳ႕မွာရာ စုျပံဳတည္ဟိနိန္တတ္ေတ အတြက္ေႀကာင့္ ရီနံ ထြက္ ေဒသခံအစိုးရတိကုိ အခြန္ ေကာက္ခံခြင့္ပီးျခင္းသည္ ႏိုင္ငံတြင္း အခြန္၀င္ေငြ မညီမွ်မွဳတိကို ျဖစ္ေပၚ စီသည္။ ၁၉၉၇ ခုႏွစ္စာရင္းတိအရ စုစုေပါင္းလူဦးေရ၏ ၅ ဒသမ ၅ ရာ နိန္ထုိင္ေရ အခ်မ္းသာဆံုး ေဒသ ၅ ခုသည္ ေဒသခံ အစိုးရတိအားလံုးေပါင္း ၀င္ေငြ၏ ၅၃ ရာခုိင္ႏွဳန္းကို ရဟိခသည္။

သဘာ၀အရင္းအျမစ္ ေပါႀကြယ္ေရ ေဒသတိက သူရို႕ေဒသက သယံဇာတတိကို လက္ရွိအေျခအေနထက္ ပိုျပီးေက ထိန္းခ်ဳပ္ လုပ္ကိုင္ခ်င္နိန္ဂတ္သည္။ အျခားတဘက္မွာလည္း စီးပြားေရးဆုိင္ရာ သံုးသပ္ခ်က္တိက ႏိုင္ငံတြင္း ညီမွ်မွဳတိကို ဖန္တီးပီးႏိုင္ေအာင္ ဗဟိုဖယ္ဒရယ္အစိုးရကနိန္ျပီးေက ရီနံခြန္ က႑ကို ေအထက္ပို လို႔ ထိန္းခ်ဳပ္လားဖို႔စြာကို လိုလားဂတ္သည္။ ႏိုင္ဂ်ီးရီးယားႏုိင္ငံ  ပံုစံပိုင္ ေကာက္ခံရဟိေရ ရီနံခြန္ မွ်၀ီျခင္း ေရ ရရွားႏုိင္ငံအတြက္လည္း အေကာင္းဆံုး အေျဖ မျဖစ္ႏုိင္ေႀကာင္း သံုးသပ္ရသည္။ ေဒသတြင္း ထုတ္လုပ္ ခြန္ (production excises) စေရ အခြန္၀င္ေပါက္တိကို ေဒသခံအစိုးရတိကို တာ၀န္ခဲြအပ္ ေကာက္ခံခုိင္း ျခင္းနာင့္ အားကိုးေလာက္ေတ ေငြေႀကး လြဲေျပာင္းမွဳပံုစံတိကို သံုးစဲြျခင္းရို႕ကရာ ရီနံစ်ီးအတက္အက် ဂယက္ကို ပိုျပီးေက ခံႏိုင္ျပီးေက ခုိင္မာေရ ဘ႑ာေရးစနစ္တစ္ခုကို ဖန္တီးပီးႏုိင္မည္ဟု သံုးသပ္ရသည္။

ဗင္နီဇဲြလား

ရီနံခြန္သည္ ဗင္နီဇဲြလားႏိုင္ငံ ဗဟိုအစိုးရ၏ ႀကီးမားေရ အဓိက အခြန္ ၀င္ေပါက္တစ္ခုျဖစ္သည္။ ၁၉၉၇ - ၂၀၀၀ ခုႏွစ္စာရင္းတိအရ စုစုေပါင္း အခြန္ေငြ၏ ပ်မ္းမွ် ၄၇ ရာခုိင္ႏွဳန္းဟိသည္။ တနည္းအားျဖင့္ ႏုိင္ငံ GDP၏ ၉ ရာခုိင္ႏွဳန္းနာင့္ ညီမွ်သည္။ ယင္းအခြန္တိထဲမွာ ပိုင္ရွင္ေႀကး၊ ၀င္ေငြခြန္ (income taxes)၊ ဗဟို အစိုးရက ရဟိေရ ရွယ္ယာတိ၏ အျမတ္(dividends)တိလည္း ပါ၀င္သည္။

ေဒသခံ အစိုးရတိသည္ ဗင္နီဇဲြလားႏုိင္ငံ၏ ေငြေႀကးေပၚလစီ က႑မွာ အေရးႀကီးေရ နိန္ရာက ပါ၀င္နိန္ သည္။ ေဒသခံအစိုးရတိသည္ ဗဟိုအစိုးရ သံုးေငြ၏ သံုးပံုတစ္ပံုခန္႕ကို သံုးစဲြဂတ္သည္။ အခြန္ေငြအမ်ားစု သည္ ဗဟိုအစုိးရ၏ အခြန္ မွ်၀ီေရးအစီအစိုင္တိက လာေရအတြက္ေႀကာင့္ ဗဟိုအစိုးရ အေပၚမွာ အမ်ားႀကီး မွီခိုနိန္ရသည္။ ေဒသခံအစိုးရ ရဟိေရ အခြန္ေငြ၏ ထက္၀က္ခန္႕(ခန္႕မွန္းေျခ) ကို ရီနံက ရဟိသည္။ ေဒသ ခံအစိုးရတိသည္ စုစုေပါင္းရဟိေရ Value Added Taxes (VAT)၏ ၁၅နာင့္ ၂၀ ရာခုိင္ႏွဳန္းႀကားအပါအ၀င္ တျခားအခြန္ ၀င္ေပါက္တိကနိန္ တဆင့္ စုစုေပါင္းအခြန္ေငြ၏ ၂၀ နာင့္ ၂၅ ရာခုိင္ႏွဳန္းႀကားကို ရဟိသည္။ ယင္းအျပင္ စုစုေပါင္းရဟိေရ ပိုင္ရွင္ေႀကး(royalties)၏ ၂၀ နာင့္ ၃၀ ရာခုိင္ႏွဳန္းႀကားကိုလည္း ေဒသခံ အစိုးရတိက ဗဟိုအစိုးရကနိန္ရဟိသည္။

အခြန္ေငြမွ်၀ီျခင္း အစီအစိုင္တိသည္ ႏုိင္ငံေရးနာင့္ ေငြေႀကးဆုိင္ရာ အျငင္းပြားမွဳတိကို အျမဲတေစ ျဖစ္စီ သည္။ ေဒသခံ အစိုးရတိကို ပီးနိန္ေရ အခြန္ေငြသည္ မ်ားလြန္းသည္လို႕ ဗဟိုအစိုးရက ထင္သည္။ ပီးလုိက္ ေတ အခြန္ေငြကို ေဒသခံအစိုးရတိက အက်ိဳးရွိရွိ မသံုးလို႕ ဗဟိုအစိုးရက ထင္နိန္သည္။ ဗဟိုအစိုးရက ယင္း အခြန္ေငြတိအေပၚမွာ ပိုျပီးေက ထိန္းခ်ဳပ္ႀကိဳးကိုင္ လုပ္လိုသည္။ အျခားတဘက္မွာလည္း ျပည္နယ္နာင့္ ေဒသခံအစိုးရတိက ဗဟိုအစိုးရဘားကနိန္ျပီးေက အခြန္ေငြ၀ီစုကို ေအထက္မက ပိုရခ်င္သည္။

ယူေအအီး (United Arab Emirates)

ယူေအအီးျပည္ေထာင္စုႏိုင္ငံကို ၁၉၇၁ ခုႏွစ္မွာ ေဒသ ၇ ခုနာင့္ တည္ေထာင္ခပါသည္။ ေဒသတစ္ခုစီမွာ သူ႕ မူဆလင္ ေဂါင္းေဆာင္နာင့္သူဟိျပီးေက စီးပြားေရး နာင့္ ႏုိင္ငံေရး လြတ္လပ္ခြင့္တိ အထိုက္အေလ်ာက္ ဟိသည္။ ကိုယ့္ေဒသကထြက္ဟိေရ ရီနံတိအေပၚမွာလည္း ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ကိုင္တြယ္ခြင့္ ဟိသည္။ ၁၉၉၇ -၂၀၀၀ ခုႏွစ္စာရင္းတိအရ ႏုိင္ငံတစ္ခုလံုးက ေကာက္ခံရဟိေရ အခြန္စုစုေပါင္း၏ ထက္၀က္ခန္႕ကို ရီနံ နာင့္ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕က႑က ရဟိသည္။ တနည္းအားျဖင့္ ႏိုင္ငံGDP၏ ၁၈ ရာခုိင္ႏွဳန္းနာင့္ ညီမွ်သည္။

သက္ဆိုင္ရာ ေဒသအစိုးရတိသည္ ရီနံနာင့္ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႔ခြန္တိကို ပိုင္ရွင္ေႀကး၊ ကုမၸဏီအျမတ္ လႊဲ ေျပာင္းမွဳ (Company Profit Transfers)၊ ၀င္ေငြခြန္ ျဖတ္ပိုင္း (Income Tax Receipts)တိကနိန္တဆင့္ ရဟိသည္။ ႏိုင္ငံ၏ အႀကီးမားဆံုးေဒသျဖစ္ေတ အဘူ ဒါဘီ (Abu Dhabi)ဆိုေက ၁၉၉၇ နာင့္ ၂၀၀၀ႀကား မွာ-

ေဒသအခြန္ေငြစုစုေပါင္း၏ ပ်မ္းမွ် ၅၈ ရာခုိင္ႏွဳန္းကို ရီနံစိမ္းပိုင္ရွင္ေႀကး (crude oil royalties)နာင့္ တျခား အခြန္တိကနိန္တဆင့္ ရဟိသည္။

ဖယ္ဒရယ္အစိုးရသည္ အပိုင္း(၁)မွာ ေဖာ္ျပခေရပိုင္ ေအာက္ကနိန္အထပ္ကိုတက္လားေရ အခြန္မွ်၀ီျခင္း စနစ္ကို က်င့္သံုးသည္။ တနည္းအားျဖင့္ေျပာရေက အဘူဒါဘီ၊ ဒူဘုိင္း(Dubai)၊ ရွာဂ်(Sharjah)စေရ ရီနံ ထုတ္လုပ္ေတ ေဒသတိက ဗဟိုအစိုးရကို ဖဲ့ခ်ာ(cash)သတ္သတ္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ဖဲ့ခ်ာနာင့္ တျခား ပံ့ပိုးမွဳတိေပါင္းျပီးေကေသာ္လည္းေကာင္း ပီးေဆာင္ဂတ္သည္။ ဖယ္ဒရယ္အစိုးရသည္ အခြန္ေငြ သံုးပံု ႏွစ္ပံုခန္႕ကို ယင္းပိုင္ ပီးေဆာင္ျခင္းတိ၊ ၀န္ေဆာင္မွဳလုပ္ငန္းတိစီစိုင္ပီးျခင္းတိက ရဟိသည္။ (ဗဟိုအစိုးရ အခြန္၀င္ေငြ၏ သံုးပံုႏွစ္ပံုသည္ ရဟိေရ ႏွစ္ အေပၚမွာ မူတည္ျပီးေက အဘူဒါဘီေဒသ ရီနံခြန္၏ ၆၀ နာင့္ ၁၀၆ ရာခုိင္ႏွဳန္းႀကားမွာ ဟိတတ္သည္။) ဖယ္ဒရယ္အစိုးရအတြက္ ပီးရဖို႕အခြန္ပမာဏအတိအက်ကို ႏွစ္ စိုင္ ဖယ္ဒရယ္အစိုးရနာင့္ ေဒသအာဏာပိုင္ အစိုးရတိႀကားမွာ အျမဲတမ္းညွိျပီးေက ေဒသအာဏာပိုင္အစိုးရ တိက ပီးေဆာင္ဂတ္သည္။ ဖယ္ဒရယ္ အစိုးရသည္ တည္ျငိမ္မွဳဟိေရ အခြန္ေငြ အမ်ားႀကီးကုိ ပိုင္ဆိုင္ေရ အတြက္ေႀကာင့္ ရီနံစ်ီး အတက္အက်ဟိေကေလ့ အခြန္ မွ်၀ီျခင္းလုပ္ငန္းစုိင္တိက အခက္အခဲမဟိပဲ ေခ်ာ ေမြ႔ နိန္တတ္စြာကို တြိဟိရပါသည္။

(ဃ-ခ) အခြန္၀င္ေပါက္မွ်၀ီျခင္းနာင့္ ထပ္ခါတလဲေကာက္ခံျခင္း (ေျမာက္အေမရိက)

ေကာက္ခံရဟိေရ အခြန္ေငြကို မွ်၀ီစြာထက္စာေက ေဒသခံအစိုးရတိဘားကို အခြန္၀င္ေပါက္တိထဲက တခ်ိဳ႕ ကို လြဲႊေျပာင္းပီးျဗီးေက ေကာက္ခံခုိင္းစြာက ပိုေကာင္းသည္။ ယင္းပိုင္ အခြန္၀င္ေပါက္တိကို မွ်၀ီေရနိန္ရာ မွာလည္း အခြန္ တစ္မ်ိဳးတည္းကိုပ်ာယ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး အဆင့္ဆင့္ႀကားမွာ ထပ္ခါတလဲ ေကာက္ခံလို႔ေသာ္ လည္းေကာင္း၊ အခြန္နာေမတိ အမ်ိဳးမ်ိဳးေျပာင္းျဗီးေကေသာ္ လည္းေကာင္း ေကာက္ခံႏုိင္သည္။ ကေနဒါႏိုင္ ငံနာင့္ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုရို႕သည္ အထက္ေဖာ္ျပပါ စနစ္ကို သံုးဂတ္သည္။ ေယေကေလ့ ကေနဒါ ႏိုင္ငံပံုစံက full decentralizationလို႕ေခၚေရ ဗဟိုဖယ္ဒရယ္အစိုးရ ထိန္းခ်ဳပ္မွဳလံုး၀နီးပါး ကင္းမဲ့ေရ စနစ္ ကို သံုးသည္။

အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု

အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု၏ ဖယ္ဒရယ္ ဗဟိုအစိုးရသည္ ႏိုင္ငံဧရိယာ၏ ၃၀ ရာခုိင္ႏွဳန္းကို ဖယ္ဒရယ္အစိုး ရပိုင္ျမီ (Federally owned land)အျဖစ္သတ္မွတ္ထားသည္။ ဥပမာ-အမ်ိဳးသားပန္းျခံ (National Parks)၊ အမ်ိဳးသားသစ္ေတာ (National Forests)၊ ဖယ္ဒရယ္ အက်ဥ္းေထာင္ (ဖယ္ဒရယ္ျပစ္မွဳ က်ဴးလြန္သူတိ၊ ၀ါ ရွင္တန္ဒီစီျမိဳ႕ထဲမွာ ျပစ္မွဳက်ဳးလြန္သူတိ စေရ အက်ဥ္းသားတိကုိ ခ်ဳပ္ေႏွာင္ထားေရ နိန္ရာ) စေရ နိန္ရာတိ ပါ၀င္သည္။ ယင္း ဖယ္ဒရယ္အစိုးရပိုင္ နယ္ျမီတိက လဲြလို႕ တျခားနိန္ရာတိကို ယင္းရုိ႕၏ သက္ဆိုင္ရာ ျပည္ နယ္တိက ပိုင္ဆိုင္သည္။ ယင္းျပည္နယ္တိသည္ ဗဟိုအေျခခံဥပေဒအရ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာပိုင္ ျပည္နယ္ တိျဖစ္ေတအတြက္ ျပည္နယ္တစ္ခုက ထြက္ရွိေရ သယံဇာတ ပစၥည္းမွန္သမွ်ကို ယင္းျပည္နယ္က ပိုင္ဆိုင္ သည္။ ဗဟိုအစိုးရနာင့္ ၀င္ေငြတိကိုေတာ့ မွ်၀ီေကာက္ခံဂတ္သည္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၏ အေနာက္ ေျမာက္အစြန္ဆံုးမွာ သယံဇာတေပါႀကြယ္ေရ အလက္စကာ ျပည္နယ္တည္ဟိသည္။ ယင္းျပည္နယ္မွာ ဆို ေက ျပည္နယ္အခြန္ စုစုေပါင္း၏ ၅ပံု ၄ပံုကို ရီနံကပဲ ရရွိသည္။ ယင္းအတြက္ေႀကာင့္ ယင္းျပည္နယ္၏ အခြန္ေကာက္ခံျခင္းနာင့္ ဆိုင္ေရ လုပ္ပံုကိုင္ပံုတိသည္ စိတ္၀င္စားစရာ၊ ေလ့လာစရာ သာဓကတစ္ခု ျဖစ္ သည္။

အလက္စကာျပည္နယ္သည္ ရီနံအေပၚမွာ ပိုင္ဆိုင္ခြန္(Property tax)၊ ရီနံစည္ တစ္စည္စီမွာ ၁၂ ဒသမ ၂၅ ရာခုိင္ႏွဳန္းကနိန္ ၁၅ ရာခုိင္ႏွဳန္းအထိ ေကာက္ခံတတ္ေတ နစ္နာေႀကး(Severance tax)၊ ပိုင္ရွင္ေႀကး (Royalties)၊ အႏၱရာယ္ျဖစ္စီတတ္ေတ ပစၥၫ္း ေမွာက္က်စြာတိ အတြက္ပါ ထည့္သြင္း ေကာက္ခံထားေရ ထုတ္လုပ္ခြန္၊ ကုမၸဏီႀကီးတိ၏ ၀င္ေငြခြန္ စေရ အခြန္အမ်ိဳးအစားတိကို အမ်ားႀကီးေကာက္ခံသည္။ ကုမၸဏီ ႀကီးတိ၏ ၀င္ေငြခြန္ကို ေကာက္ခံေရ နိန္ရာမွာ ယင္းကုမၸဏီႀကီးတိ၏ တကမၻာလံုးက ရေရ ၀င္ေငြနာင့္ အလက္စကာျပည္နယ္က ရေရ ၀င္ေငြ အခ်ိဳးအစားကို ႀကည့္ျပီးေက ေကာက္ခံသည္။ 

ယင္းပုိင္ေကာက္ခံေရနိန္ရာမွာ အခ်က္သံုးခ်က္ျဖစ္ေတ

 ၁။ အလက္စကာျပည္နယ္မွာ ဟိေရ ကုမၸဏီႀကီးတိက ထုတ္လုပ္လုိက္ေတ ရီနံနာင့္ ရီနံထြက္ပစၥၫ္း ေရာင္း ေငြနာင့္ သြင္းကုန္ခြန္ ရာခုိင္ႏွဳန္း၊

၂။ အလက္စကာျပည္နယ္က ထုတ္လုပ္လုိက္ေတ ရာခုိင္ႏွဳန္း

၃။ အလက္စကာျပည္နယ္က ပိုင္ဆုိင္ေရ ပိုင္ဆိုင္ပစၥၫ္း ရာခုိင္ႏွဳန္းတိအေပၚမွာ အဓိက အေလးထား စုိင္း စားသည္။ ျပည္နယ္အစိုးရက ေကာက္ခံေရအခြန္နာင့္ ပိုင္ရွင္ေႀကးတိအေပၚမွာ ဖယ္ဒရယ္အစိုးရက ထပ္ျပီး ေက အခြန္ေကာက္ခြင့္မဟိစြာကို တြိရသည္။

အထက္ေဖာ္ျပပါစနစ္သည္ ေဒသခံအစိုးရတိကို ရီနံခြန္နာင့္ ယင္းအခြန္ေငြတိ သံုးစဲြျခင္း၊ စုေဆာင္းျခင္းနာင့္ ပတ္သတ္ျပီးေက အျပည့္အ၀ အာဏာပီးအပ္ထားသည္။ ပီးအပ္ထားေရ အာဏာကိုလည္း ေဒသခံအစိုးရတိ က တာ၀န္သိသိ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ရန္ စီမံထားသည္။ မလုပ္ေဆာင္ႏိုင္က ေဒသခံအစိုးရဘားမွာ အျပစ္ပံုက် သည္။ အလက္စကာျပည္နယ္မွာလည္း ရီနံခြန္ထဲက တခ်ိဳ႕တ၀က္ကို ေနာက္မ်ိဳးဆက္သစ္တိအတြက္ ပေဒ သာပင္အျဖစ္ စုိက္ထူထားဟိစြာကို တြိရသည္။ The Alaska Permanent Fund လို႕ေခၚေရ အလက္စကာ အျမဲတမ္းပေဒသာပင္ကို ၁၉၇၆ ခုႏွစ္မွာ စတင္ထူေထာင္ခသည္။ ေဒသရီနံခြန္၏ ၅ ပံု ၁ ပံုေလာက္ကို ယင္းပေဒသာပင္ထဲကို ထည့္သြင္းစီျပီးေက ယင္းအထဲက တခ်ိဳ႕ကို ေဒသခံျပည္သူတိဘားကို ႏွစ္စုိင္ အက်ိဳး အျမတ္အျဖစ္ ခဲြေ၀ပီးသည္။ ၂၀၀၁ ႏွစ္ကုန္စာရင္းအရ ယင္းပေဒသာပင္ထဲမွာ ေဒၚလာဘီလီယံ ၂၅ နီးပါးဟိနိန္သည္ဟု သိရသည္။ (အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုက ရီနံအမ်ားႀကီးထြက္ေတ ျပည္နယ္တစ္ခုျဖစ္ ေတ တကၠဆက္(Texas)မွာ ဆိုေကလည္း Permanent University Fund (PUF)လို႕ေခၚေရ အျမဲတမ္း တကၠသိုလ္ရံပံုေငြ ကို ထားဟိျပီးေက ယင္းျပည္နယ္ထဲက တကၠသိုလ္တိကို ေထာက္ပံ့ထားစြာကို တြိရသည္။ ယင္းပိုင္ ေထာက္ပံ့ထားလို႔ ေဒသခံ ျပည္နယ္သားတိအေနနာင့္ အဆင့္ျမင့္ပညာေရးကို စ်ီးႏွဳန္းသက္သက္ သာသာနာင့္ တက္ႏိုင္စြာကို တြိရသည္။ ယင္းျပည္နယ္က Texas A & M University at College Station နာင့္ University of Texas at Austin ရို႕သည္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၏ ထိပ္တန္း ရီနံအင္ဂ်င္နီယာ (Petroleum Engineering) တကၠသိုလ္တိျဖစ္သည္။)

ကေနဒါ 

ကေနဒါႏိုင္ငံမွာဆိုေက သဘာ၀ အရင္းအျမစ္ခြန္တိ (မ်ားေသာအားျဖင္း ရီနံဆီခြန္)ကုိ ေဒသခံျပည္နယ္ အစိုးရတိက ေကာက္ခံခြင့္ဟိသည္။ အခြန္အမ်ိဳးအစားတိ ခြဲျပီးေက ေကာက္ခံထားသည္။ ပိုင္ရွင္ေႀကးကို လည္း ေကာက္ခံသည္။ ယင္းအတြက္ေႀကာင့္ ရီနံထြက္ေရ ေဒသတခ်ိဳ႕သည္ ရီနံခြန္အမ်ားစုကို ေကာက္ခံရ ဟိသည္။ ႏိုင္ငံ၏ အယ္ဘာတာ(Alberta)တုိင္း ဆိုေက သဘာ၀ပစၥၫ္းတိ ေပါႀကြယ္၀လွသည္။ တစ္ႏိုင္ငံ လံုး ရီနံခြန္၏ ေလးပံုတစ္ပံုကို ယင္းတိုင္းတစ္ခုတည္းက ေကာက္ခံရဟိသည္။ ဆက္ဆကတ္ခ်ီ၀န္ (Saskat -chewan) တိုင္း ဆိုေကလည္း တစ္ႏိုင္ငံလံုး ရီနံခြန္၏ ၁၀ ပံု ၁ ပံုကို ေကာက္ခံရဟိသည္။ ေယေကေလ့ အားလံုးကို ျခံဳငံုႀကည့္လုိက္ေက ရီနံခြန္သည္ ေဒသခံ အစိုးရတိ၀င္ေငြ၏ ၃ ဒသမ ၅၀ ရာခုိင္ႏွဳန္းကိုရာ ကိုယ္စားျပဳသည္။ ယင္းအတြက္ေႀကာင့္ ရီနံထြက္ဟိေရ ေဒသတိအနိန္နာင့္ မိမိေဒသထြက္ရီနံက ရီနံခြန္ တိကို ပိုရေကေလ့ တျခားဗဟိုအစိုးရက ပီးအပ္ေတ ေထာက္ပံ့ေႀကး(grants)တိကိုက်ေက အရနည္းသည္။ ယင္းပိုင္ ဗဟိုအစိုးရက တုိင္းအသီးသီး၏၀င္ေငြ မွ်တေအာင္ ႀကားက ခ်ိန္ခြင္ညွိပီးသည္။

အျခားတဘက္မွာ ေအပိုင္ရီနံနာင့္ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႔တိအေပၚမွာ ပိုင္ရွင္ေႀကး ေကာက္ခံျခင္း၊ ေဒသခံအစိုး ရတိအေပၚမွာ အျပည့္အ၀ အာဏာ ခဲြ၀ီပီးျခင္းတိေရ သက္ဆိုင္ရာ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းရပ္တိ အေပၚမွာ အခြန္ အလြန္အကြ်ံ ေကာက္ခံျခင္းတိကို ျဖစ္ေပၚစီႏိုင္သည္။ ယင္း၏ အက်ိဳးဆက္အျဖစ္ မိမိေဒသသို႔ ေရာက္ဟိလာဖို႕ ရင္းႏွီး ျမွဳပ္ႏွံမွဳတိကို နည္းပါးစီႏိုင္သည္။ ရီနံထြက္ဟိေရ ေဒသတိက ၀င္ေငြခြန္နာင့္ ေရာင္းကုန္ ခြန္တိကုိ ေလွ်ာ့ခ်ေကာက္ခံျခင္းျဖင့္ တျခားျပည္နယ္တိက လူတိ ရီနံထြက္ဟိေရ ေဒသတိုင္းတိ ကို ေျပာင္းေရြ႕ နိန္ထုိင္လာႏိုင္သည္။ ယင္းအက်ိဳးဆက္အျဖစ္ တျခားျပည္နယ္တိမွာ အခြန္ရဟိမွဳ နည္းပါး ျခင္းျပႆနာတိကို ျဖစ္ေပၚစီႏိုင္သည္။ ကေနဒါႏိုင္ငံ၏ စီးပြားေရး ပညာရွင္တိက တိုင္းေဒသမွာဟိေရ သဘာ၀ အရင္းအျမစ္က ရဟိေရ အခြန္တိကို ဗဟိုအစိုးရပါးကို လႊဲေျပာင္းထားခ်င္ကတ္သည္။ ေယေက ေလ့ အေျခခံဥပေဒက တုိင္းေဒသတိကို ပီးအပ္ထားေရ အေျခခံအခြင့္အေရးတိနာင့္ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ ကန္႔ သတ္ခ်က္တိ ဟိနိန္ေရအတြက္ ဗဟိုအစိုးရပါးကို အခြန္ေငြတိ ပီးအပ္ထားဖို႕ဆိုေရ ကိစၥမွာ ေလာေလာ ဆယ္ ျဖစ္ႏုိင္ဖြယ္မဟိစြာကို တြိရသည္။

ကေနဒါႏုိင္ငံနာင့္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုရို႕သည္ ေဒသခံအစိုးရတိဘားကို ရီနံခြန္ ေကာက္ခံခြင္အာဏာ အျပည့္အ၀ ပီးထားသည္။ ယင္းပိုင္ ပီးထားျခင္းေႀကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္ေရ အခက္အခဲျပႆနာတိ နည္းႏိုင္ သမွ်နည္းေအာင္လည္း ႀကိဳးစားကာကြယ္ထားစြာကို တြိရသည္။ ဥပမာ- ယင္းႏိုင္ငံတိက ရီနံထြက္ဟိေရ ျပည္နယ္၊ တုိင္းတိသည္ ရီနံခြန္တိထဲက တခ်ိဳ႕တ၀က္ကို ပေဒသာပင္အျဖစ္ သတ္သတ္ထားဟိျပီးေက အစိုး ရတိက အလြန္အကြ်ံ ဖဲ့ခ်ာမသံုးစဲြႏုိင္ေအာင္ စီမံထားသည္။ ယင္းပုိင္ လုပ္ထားျခင္းေႀကာင့္ ရီနံစ်ီး အတက္ အက်ေႀကာင့္ ရိုက္ခတ္လာႏိုင္ေရ အခြန္ေငြ အတိုးအေလ်ာ့ ျပႆနာတိကိုလည္း ကာကြယ္ပီးထား ျပီး သားျဖစ္နိန္သည္။ ယင္းအျပင္ ဗဟိုအစိုးရက ရီနံထြက္ဟိေရ ေဒသတိကို တျခားေထာက္ပံ့ေႀကးပီးျခင္းတိကို ကန္႕သတ္ထားသည္။ ယင္းအတြက္ေႀကာင့္ တိုင္း၊ ျပည္နယ္တိႀကားမွာ အခြန္ေငြ မမွ်မတျဖစ္မွဳကို အတတ္ ႏိုင္ဆံုး ညွိပီးထားသည္။ ဖယ္ဒရယ္အစိုးရ၏ အခြန္ ၀င္ေပါက္တိအေပၚမွာ ျပည္နယ္အစိုးရအသီးသီးက မိမိ ျပည္နယ္သူ ျပည္နယ္သားတိ ပီးအပ္ရဖို႕ ဖယ္ဒရယ္အခြန္ ႏွဳန္းထားတိကို သတ္မွတ္ပီးႏုိင္ျခင္းျဖင့္ ပိုမိုတည္ ျငိမ္မွဳဟိေရ ေဒသအခြန္ေငြပမာဏကို ပိုင္ဆုိင္ႏုိင္ေအာင္လည္း စီမံထားေပသည္။

အထက္ေဖာ္ျပပါ ႏိုင္ငံအားလံုးကို ေလ့လာျခင္းျဖင့္ ရီနံနာင့္ သဘာ၀ အရင္းအျမစ္ ေပါႀကြယ္ေရ ေဒသက ျပည္သူတိေရ မိမိေဒသက ထြက္ဟိေရ သယံဇာတ၏ အသီးအျမစ္ကို အနည္းနာင့္အမ်ား ခံစားခြင့္ ဟိသည္ ကို တြိရသည္။ သဘာ၀ သယံဇာတပစၥၫ္းမ်ားကို ယွာေဖြ ခြင့္ပီးစြာမွာေသာ္ လည္းေကာင္း၊ ျမီျပင္ယွာေဖြ ေလ့လာမွဳတိ ျပဳလုပ္ေတ နိန္ရာမွာေသာ္ လည္းေကာင္း၊ တူးေဖာ္စြာမွာ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေရာင္းခ်ရာ မွာ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ အက်ိဳးအျမတ္တိခဲြေ၀ဖို႕ ဆံုးျဖတ္ရာ စကား၀ုိင္းမွာေသာ္လည္းေကာင္း အနည္း နာင့္အမ်ား ပါ၀င္ခြင့္ ဟိႀကသည္။ ယင္းႏိုင္ငံမ်ားနာင့္ ဆန္႕က်င္ျပီးေက ဗမာစစ္အစိုးရသည္ ရခုိင္ျပည္မွ ထြက္ဟိေရ သဘာ၀ အရင္းအျမစ္တိကို မည္သည့္ ရခုိင္ျပည္သူ၊ ရခုိင္ကိုယ္စားျပဳ ပုဂၢိဳလ္၊ အဖဲြ႕အစည္း အလိုမပါပဲ ယင္းရို႕စိတ္ႀကိဳက္ စီမံနိန္ကတ္စြာကို ရင္နာစရာ တြိဟိရသည္။ ျပည္ေထာင္စုစိတ္ကို အရင္းခံ ေရ စစ္မွန္ေရ ဖယ္ဒရယ္ဒီမိုကေရစီစနစ္ကို တည္ေဆာက္ခ်င္ေက လက္ဟိအစိုးရ (သို႕) ေနာက္တက္လာ ဖို႔ အစိုးရတိသည္ ေအာက္ပါအခ်က္တိကို နားလည္အေကာင္အထည္ေဖာ္ရန္ အေရးႀကီးသည္။

၁။ ရခုိင္ျပည္က သယံဇာတိကို ရခုိင္သားတိကရာ ပိုင္ဆိုင္သည္။ ယင္းကို ဗဟိုအေျခခံဥပေဒမွာ အတိအ လင္း ေဖာ္ျပထားဖို႕ လိုသည္။

၂။ ရခုိင့္သယံဇာတတိအေပၚမွာ ရခုိင္ျပည္သူတိကို ကိုယ္စားျပဳေရ ရခုိင္ျပည္အစိုးရကရာ အခြန္ေကာက္ ခံခြင့္ဟိသည္။

၃။ ထြက္ဟိေရ သယံဇာတတိကို ရခုိင္ျပည္သူတိကို ကိုယ္စားျပဳေရ ရခုိင္ျပည္အစိုးရကရာ ေရာင္းခ်ခြင့္ ဟိ သည္။

၄။ ရီနံတြင္းတူးလုပ္ငန္း၊ ထုတ္လုပ္ေရးလုပ္ငန္း၊ ပို႕ေဆာင္ေရးလုပ္ငန္း စေရ လုပ္ငန္းလုပ္ကိုင္ဖို႕အတြက္ လုိင္စင္ကို ရခုိင္ျပည္သူတိကို ကိုယ္စားျပဳေရ ရခုိင္ျပည္အစိုးရကရာ ထုတ္ပီးခြင့္ဟိသည္။ လုိင္စင္ခြန္နာင့္ အလုပ္သမား၀င္ေငြခြန္စေရ အခြန္တိကို ရခုိင္ျပည္သူတိကို ကိုယ္စားျပဳေရ ရခုိင္ျပည္အစိုးရကို ပီးေဆာင္ ရမည္။ ဗဟိုအစိုးရကို အနည္းအက်ဥ္းပီးေဆာင္ျခင္းကိုလည္း နားလည္ပီးရမည္။

၅။ ရခုိင္ျပည္ကိုယ္စားျပဳအစိုးရကို ထြက္ဟိေရ သယံဇာတတိအေပၚမွာ သဘာ၀အရင္းအျမစ္ခြန္(natural resource taxes)နာင့္ ပိုင္ရွင္ေႀကး (Royalties)တိ ပီးေဆာင္ရမည္။

၆။ ရဟိလာေရ အခြန္ေငြတိထဲက တခ်ိဳ႕တ၀က္ကို အတိုးႏွဳန္းပံုမွန္ ရႏုိင္ေရ saving fund တစ္ခုျပဳလုပ္ျပီး ေက ေနာက္မ်ိဳးဆက္သစ္တိအတြက္ စီမံထားရမည္။ ယင္း fundထဲက ဖဲ့ခ်ာကို ရီနံခြန္အတက္အက်ေႀကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္ေရ ဂယက္ရုိက္မွဳနာင့္ သက္ဆိုင္ေရ ကိစၥရပ္တိမွာရာ သံုးရမည္။ မည္သည့္သံုးစဲြမွဳကိုမဆို ရခုိင့္ပါလီမန္မွ မဲခဲြခြင့္ျပဳျပီးခါမွရာ သံုးစဲြဖို႕ဖဲ့ခ်ာကို ရခုိင္ျပည္အစိုးရ ဘားဂ်တ္ထဲသို႕လႊဲေျပာင္းျပီးေက သံုးစဲြရ မည္။

၇။ ရဟိေရအခြန္တိကို လတ္တေလာ မဆင္မျခင္ မသံုးစဲြပဲ ေရရွည္လည္း ေကာင္းေအာင္၊ ႏုိင္ငံ၏ ေငြေႀကး ေပၚလစီဆိုင္ရာ ဆိုးက်ိဳးတိကိုလည္း မျဖစ္ေအာင္ စနစ္တက်၊ ပါးပါးနပ္နပ္ သံုးစဲြရမည္။

၈။ ရဟိလာေရ အခြန္ေငြတိထဲက တခ်ိဳ႕တ၀က္ကို Education Fund တစ္ခုျပဳလုပ္ျပီးေက ပညာေရးကိစၥရပ္ တိမွာ သံုးစဲြရမည္။ အဆင့္မွီတကၠသိုလ္တိ တည္ေဆာက္ျပီးေက ဆင္းရဲခ်မ္းသာမေရြး ရခုိင္ျပည္သူျပည္ သားတိအတြက္ ပညာေရးကို စ်ီးေပါေပါနာင့္ တက္ေရာက္သင္ယူႏုိင္ေအာင္ စီမံထားရမည္။ ပညာေရးနာင့္ မသက္ဆိုင္ေသာ ကိစၥရပ္တိမွာ မသံုးစဲြရ။ ေဒသခံအစိုးရ ဘားဂ်တ္နာင့္ တတဲြတည္းထားေက ႏုိင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး စေရ တျခား ဘားဂ်တ္ အတက္အက် ရိုက္ခတ္မွဳကို ႀကံဳရႏိုင္ေရအတြက္ Education Fundကို သီးသန္႔ပညာေရးရံပံုေငြအျဖစ္ထားဟိလားရမည္။

၉။ အခြန္တိထဲက တခ်ိဳ႕တ၀က္ကို သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ပ်က္စီးမွဳတိျဖစ္ေပၚေရ နိန္ရာတိအတြက္ ေလ်ာ္ ေႀကးေငြအျဖစ္ သီးသန္႕ရန္ပံုေငြ တစ္ရပ္ထားရွိရမည္။

Kyaw Htoo Aung

မွီျငမ္းခ်က္

1. Ahmad, Ehtisham.; Mottu, Eric.; Oil Revenue Assignments: Country Experiences and Issues, http://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2002/wp02203.pdf, accessed January 26, 2010.

2. Wikipedia, Niger Delta, http://en.wikipedia.org/wiki/Niger_delta, accessed January 26, 2010.

3. Niger Delta Congress, Understanding the Derivation Principle, http://www.nigerdeltacon gress.com/uarticles/understanding_the_derivation_pri.htm, accessed January 26, 2010.

4. Wikipedia, Value Added Tax, http://en.wikipedia.org/wiki/Value_added_tax, accessed January 26, 2010.

5. History.com, Federally Owned Land by State, http://www.history.com/encyclopedia.do? articleId=227229, accessed January 28, 2010.

6. Federal Bureau of Prison, Protecting Society and Crime, http://www.bop.gov/, accessed January 28, 2010.

7. TSHA Online, Permanent University Fund, http://www.tshaonline.org/handbook/online/articles/PP/khp2.html, accessed February 10, 2010.

8. Wikipedia, Alaska Permanent Fund, http://en.wikipedia.org/wiki/Alaska_Permanent_Fund, accessed February 11, 2010.

9. Canada Maps, Detailed Saskatchewan Map, http://www.canada-maps.org/saskatchewan-map.htm, accessed February 11, 2010.

www.မူလကူးယူထားေသာေနရာ.com