ေနာင္---- ဒူ---- ေနာင္(ဒိုင္း)---- ဟိန္း---- ဟိန္း---- ဟိန္း
ေရွးေခတ္ ရခိုင္တို႔သည္ တစ္ေန႔တာကို နာရီ(၆၀)စီျဖင့္ ေရတြက္ခ့ဲၾကသည္။ ယင္းသို႔ ေရတြက္ရာတြင္ နာရီ အမ်ဳိးအစားအားျဖင့္ သံုးမ်ဳိး ခြဲျခားထားသည္။ (၁) ေရနာရီ၊ (၂) သဲနာရီ၊ (၃) ၾကက္နာရီ ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ သဲ နာရီႏွင့္ ၾကက္နာရီတို႔ကို ေနရာဌာန အခ်ဳိ႔တြင္ သင့္ေလ်ာ္ေသာ အခ်ိန္ကာလာကို သိႏိုင္ရန္ အသံုးျပဳခ့ဲၾက သည္။ ေရနာရီကိုကား ဌာနအသီးသီး၌ အသံုးျပဳခ့ဲၾကသည္။ ယင္းသို႔အသံုးျပဳရန္ လိုအပ္ေသာ ပစၥည္းမ်ားကို စံုလင္စြာထားရသည္။
ယင္းတို႔မွာ (၁) အ၀န္းအေစာက္ တူညီစြာ ျပဳလုပ္ထားေသာ အင္တံုႀကီး ၃လံုး ႏွင့္ (၂) ေၾကးဖလား ၃လံုး တို႔ ျဖစ္သည္။ အခ်ိန္နာရီ တိုင္းတာရန္ ပဟုိရ္တီးရန္ လုပ္သားမ်ားမွာ (၁) အင္တံု ၃လံုးကို ေစာင့္ေနရန္ လူ ၃ေယာက္၊ (၂) ေရျဖည့္ျခင္း၊ ေရသြန္ျခင္း ျပဳလုပ္ရန္ လူ ၂ေယာက္၊ (၃) ပဟိုရ္တီးရန္ လူ ၂ေယာက္၊ စု စု ေပါင္း(၇)ေယာက္ အမွဳထမ္းရသည္။ မဟာပဟိုရ္စင္ေတာ္ႀကီးမွာေျမာက္ဦးၿမိဳ႕တြင္ နန္းေတာ္ၿမိဳ႕႐ိုး၊ တံတိုင္း ၃ထပ္အနက္၊ တတိယၿမိဳ႕႐ိုးႏွင့္ ဒုတိယၿမိဳ႕႐ိုးၾကားတြင္ တည္ရွိသည္။
ယင္းတို႔မွာ (၁) အ၀န္းအေစာက္ တူညီစြာ ျပဳလုပ္ထားေသာ အင္တံုႀကီး ၃လံုး ႏွင့္ (၂) ေၾကးဖလား ၃လံုး တို႔ ျဖစ္သည္။ အခ်ိန္နာရီ တိုင္းတာရန္ ပဟုိရ္တီးရန္ လုပ္သားမ်ားမွာ (၁) အင္တံု ၃လံုးကို ေစာင့္ေနရန္ လူ ၃ေယာက္၊ (၂) ေရျဖည့္ျခင္း၊ ေရသြန္ျခင္း ျပဳလုပ္ရန္ လူ ၂ေယာက္၊ (၃) ပဟိုရ္တီးရန္ လူ ၂ေယာက္၊ စု စု ေပါင္း(၇)ေယာက္ အမွဳထမ္းရသည္။ မဟာပဟိုရ္စင္ေတာ္ႀကီးမွာေျမာက္ဦးၿမိဳ႕တြင္ နန္းေတာ္ၿမိဳ႕႐ိုး၊ တံတိုင္း ၃ထပ္အနက္၊ တတိယၿမိဳ႕႐ိုးႏွင့္ ဒုတိယၿမိဳ႕႐ိုးၾကားတြင္ တည္ရွိသည္။
နန္းေတာ္၏ ေတာင္ဘက္၌ရွိေသာ ေပသကူေတာင္တြင္ တည္ေဆာက္ခ့ဲသည္။ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕တည္ သမိုင္း က်မ္း ဒုတိယတြဲျဖစ္ေသာ (ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ ဥပနီသွ်က်မ္းတြင္ယင္းေတာင္ကို ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕တည္စဥ္က ေတာင္ အမည္၊ ေခ်ာင္းအမည္၊ အရပ္အမည္မ်ားကို ေခၚေ၀ၚၾကရန္ မင္းေစာမြန္ႏွင့္ အမတ္ပညာရွိ သုခမိန္မ်ား၊ ဟူးရား ေဗဒင္အရာ၌ လိမၼာေသာ ပုေရာဟိတ္မ်ားတိုင္ပင္၍ ဂါမ၊ နိဂါမ၊ ပဗၺတ၊ နဒီ အစရွိသည္တို႔ကို နာမ၊ သညာန မဂၤလာပြဲျပဳလုပ္ၿပီး သမုတ္ေခၚတြင္ခ့ဲၾကေလသည္။
ယင္းအခ်ိန္က ယင္းေတာင္ကို ေပသကူေတာင္ဟု အမည္သမုတ္ ခ့ဲၾကသည္။ ပဟိုရ္စည္ေတာ္ႀကီး ထားရန္ စင္ေတာ္ႀကီးကို ေဆာက္ၿပီးမွ ရႊမ္းေတာင္ (ယြန္းေတာင္)ဟု အမည္တြင္လာသည္။ ပဟိုရ္ စည္ေတာ္ႀကီး ၏ ေအာက္ေျခအုတ္ျမစ္ကို ေက်ာက္တံုးႀကီးမ်ားျဖင့္ တည္ေဆာက္ၿပီး ေခါင္မိုးျပႆဒ္၀ယ္ ၅ဆင့္မိုး သည္။ ေလး ေထာင့္ပံုျဖစ္ၿပီး စည္ေတာ္ကို ပိေတာက္သားျဖင့္ ျပဳလုပ္ၿပီး သားေရၾကက္သည္။ စည္ေတာ္ကို တြဲရန္ ပြတ္ လံုးတိုင္တြင္ ပြတ္လံုးတန္းေငြႀကိဳးျဖင့္ တြဲထားသည္။ တြဲခံုတစ္ခုလံုးႏွင့္ စည္ေတာ္သစ္သား ကို ေရႊပိန္းခ် ထားသည္။ စည္ေတာ္တီးရန္လက္႐ိုက္မွာ ဆင္သားေရတံုးျဖစ္သည္။ ဗ်က္လက္ေလးသစ္၊ အရွည္တေတာင့္ တထြာ ရွိသည္ဟုဆိုသည္။ စည္ေတာ္တီးသည့္ အခ်ိန္ကာလကို နန္းတြင္းမိညိဳ၏ "'စည္ 'ေတာ္ပဟိုရ္၊ ကၽြႏု္ပ္ ဆိုသား"ခ်ီေသာ ကိုယ္ရည္ေသြးရတု ပိုဒ္စံုတြင္ တင္ျပထားသည္။ အက်ယ္ကို မဆိုၿပီ။ တီးပံု၊တီးနည္းကိုသာ တင္ျပပါမည္။
စည္ေတာ္တီးပံု
တစ္ခ်ိန္စည္တီးေသာအခါ တစ္ပဟိုရ္ဟုဆိုသည္။ ၄ပဟိုရ္တီး တစ္ေမာင္းျပည့္သည္။ ၄ပဟိုရ္တစ္ေမာင္းဟု ဆိုေသာေၾကာင့္ ေမာင္းႀကီးတစ္လံုးကို တစ္ခ်ိန္တီးရသည္။ ဤအေၾကာင္းႏွင့္ စဥ္လ်ဥ္း၍ ပဟိုရ္စင္ေတာ္ တြင္ ေမာင္းသံုးလံုးရွိေသးသည္။ "ဒူ"ဟုအသံထြက္ေသာ ေမာင္းတစ္လံုးတို႔ ျဖစ္သည္။ ဒူေမာင္းႏွစ္လံုးတြင္ "ဒူဟူဟူ" ဟူ၍ ဟိန္းသံထြက္ေသာ ေမာင္းတစ္လံုး ရွိသည္။ ဒူ---- ဟူ၍ ႐ုိး႐ိုးအသံထြက္ေသာ ေမာင္းႏွင့္ "ေနာင္"ဟူ၍ ႐ိုး႐ိုးအသံထြက္ေသာ ေမာင္းတစ္လံုးတို႔မွာ အတိုင္းအတာ အတူတူ ျပဳလုပ္ရသည္။ ဤ႐ိုး ႐ိုး ေမာင္းႏွစ္လံုးသည္ အတိုင္းအတာ ၄ေတာင္ပတ္လည္စီ ရွိသည္။ "ဒူဟူဟူ" ဟူ၍ ဟိန္းသံ ထြက္ေသာ ေမာင္း ႀကီးမွာ ၆ေတာင္ပတ္လည္ ရွိသည္။ ၄ပဟိုရ္ တစ္ေမာင္းျပည့္တိုင္း လက္တံရွည္ ခရာႀကီးကို တစ္ႀကိမ္စီမဳွတ္ ရသည္။ တစ္ပဟိုရ္ျပည့္ေသာအခါ ေနာင္ေမာင္းကိုတစ္ခ်က္၊ ဒူေမာင္းကို တစ္ ခ်က္၊ ေနာက္ထပ္ ေနာင္ ေမာင္းကို တစ္ခ်က္တီးၿပီးလွ်င္ ဆင္သားေရ လက္႐ိုက္ျဖင့္ ပဟိုရ္စည္ေတာ္ကို တစ္ခ်က္တီးလိုက္ရသည္။ ယင္းသို႔တီးရာတြင္ စည္တီးျခင္း၏ အဂၤါရပ္ႏွင့္ညီစြာ အေႏွးတီး၊ အလ်င္တီး၊( အျမန္တီး၊ ေစာင့္တီး၊ ခ်ိန္တီး၊ သံၿပိဳင္တီး)ဟူ၍ အဂၤါရပ္မ်ားရွိသည္။ ယင္းတို႔အနက္ ဒူေမာင္း၊ ေနာင္ေမာင္း တို႔ကို တီးခတ္ရာတြင္ ေစာင့္တီး ႏွင့္ အျမန္တီးႏွစ္မ်ဳိးကို အသံုးျပဳသည္။
ေရွးေခတ္ျမန္မာႏွင့္ ရခိုင္တို႔၏ တစ္ေန႔စီကို တြက္ခ်က္၍ နာရီ ၆၀-စီ သတ္မွတ္ထားၾကရာတြင္ ေန႔နာရီ၊ ညနာရီဟူ၍ ႏွစ္ပိုင္းခြဲထားသည္။ ယင္းသို႔ခြဲထားရာ၌လည္း ယခုေခတ္စက္နာရီက့ဲသို႔ ၁၂-နာရီ ပိုင္းျခား ထား ျခင္း မဟုတ္ေပ။ ဥတု ၃-ပါးတို႔တြင္ ေနထြက္ေန၀င္ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ေန႔နာရီႏွင့္ ညနာရီကို အနည္း အမ်ား ပိုင္းျခားထားၾကသည္။ "ပတ္သံတာရွည္တီးသံျမည္" ဟူေသာကဗ်ာ၏ အဆိုအတိုင္း ေရတြက္ ခ့ဲၾက သည္။
သို႔ရာတြင္ ဘာသာေရးႏွင့္ ယဥ္ေက်းမွဳေရးရာ အတြက္ အသံုးျပဳရန္ မြန္းတည့္ခ်ိန္ႏွင့္ သန္းေခါင္ခ်ိန္ကို အဓိ ကပိုင္းျခား ထားခ့ဲၾကသည္။ မြန္းတည့္ႏွင့္ သန္းေခါင္အခ်ိန္ က်ေရာက္လွ်င္ အခ်ိန္ေစ့နာရီကို တီးၿပီး ေနာက္ အေျမာက္ႀကီး တစ္ခ်က္စီ ပစ္ေဖာက္ရသည္။ ဤသို႔ ပစ္ေဖာက္ျခင္း အားျဖင့္ မြန္းတည့္ ဆြမ္းစားရမည့္ အခ်ိန္ကို သတ္မွတ္ေပးျခင္း၊ အ႐ုဏ္တက္ခ်ိန္တြင္ ဆြမ္းပန္းခ်က္ရန္ ဆြမ္းပို႔ႏိုင္ရန္ အတြက္ အဓိက ပစ္ေဖာက္ျခင္း ျဖစ္သည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ ေရွးေခတ္အခါ၌ လူအမ်ားစုႏွင့္ ရဟန္းသံဃာေတာ္ အမ်ားစုတို႔မွာ နာရီ တိုင္းတာရန္ ခက္ခဲသည္မ်ားကို လြယ္ကူစြာ သိရွိႏိုင္ရန္အတြက္ ျဖစ္သည္။ မ်က္ေမွာက္ေခတ္တြင္ စက္နာရီ မ်ား ေပါမ်ားေနသျဖင့္ အခက္အခဲ မရွိေပ။ ေရွးေခတ္တြင္ကား အခက္ အခဲမ်ား ရွိေနျခင္းေၾကာင့္ ဤသို႔ အေျမာက္ပစ္ေဖာက္ရျခင္း ျဖစ္သည္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ငယ္စဥ္က စစ္ေတြ ၿမိဳ႕တြင္ မြန္းတည့္ ၁၂နာရီတီးလွ်င္ စစ္ေတြၿမိဳ႕ ေဖာင္ေတာ္ႀကီးမွ မြြန္းတည့္အေျမာက္ ပစ္ေဖာက္ခ့ဲသည္။
ေရွးေခတ္ႏွင့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ငယ္စဥ္ေခတ္ထိ ဥပုသ္သီတင္း ေဆာက္တည္ၾကေသာအခါ (မြန္းတည့္ အေျမာက္ ေဖာက္သံကို နားေထာင္၍ မေဖာက္မီ ဆြမ္းသံုးၾကရမည္)ဟူ၍ ေျပာဆိုခ့ဲၾကသည္။
ပဟိုရ္တီးပံုႏွင့္ အသံ ထြက္ေပၚလာပံုမ်ားကို အနည္းငယ္ တင္ျပ ပါဦးမည္။ တစ္ပဟိုရ္ ေစ့ေသာအခါ ေနာင္
ေမာင္းတစ္ခ်က္၊ ဒူေမာင္းတစ္ခ်က္ ေနာက္ထပ္ ေနာင္ေမာင္းတစ္ခ်က္တို႔ကို တီးခတ္ျခင္း အားျဖင့္ ေနာင္ ---- ဒူ---- ေနာင္(ဒိုင္း)ဒိန္း---- ဟိန္း---- ဟိန္း---- ဟိန္း---- ဟိန္း ဟူ၍ ထြက္ေပၚလာ သည္။ အေျမာက္ ပစ္ၿပီးသည့္ေနာက္ စည္ႀကီး ၅-မ်ဳိးႏွင့္ တူရိယာမ်ဳိးစံုတို႔ကို တီးမွဳတ္ၿပီးလွ်င္ တစ္ခ်ိန္တည္း လက္တံရွည္ေခၚ ခရာႀကီးကို မွဳတ္ရသည္။
နာရီတိုင္းရန္ ခြက္(ဖလား)တို႔ ျပဳလုပ္ရာတြင္ အတိုင္းအတာမွာ အလြန္ညီညြတ္မွ်တမွဳ လိုအပ္ပါသည္။ ယင္းအေၾကာင္းကို ေဖာ္ျပထားေသာ ရခိုင္နာရီက်မ္းတြင္ လကၤာျဖင့္(ရခိုင္သံျဖင့္) ဤသို႔ ေရးထားသည္ ကို ေတြ႔ရပါသည္။
အခါနာရီ၊ ျခင္တြက္လီ၍၊ ထံုးၿပီဤသို႔၊ လကၤာပ်ဳိ႔၌၊ လူတို႔မ်က္စိ၊ ဆယ္ႏွိဳက္ဟိက၊ တစ္ခဏသာ၊ မွတ္ကုန္ ပါေလာ့၊ ဆယ္ခါခဏ၊ လလယ်တည္း၊ လယ် ၁၂-ခါ၊ တခရာတည္း၊ အခရာဆယ္ဖန္၊ တျပန္ဟူသည္၊ အျပန္ ေလးလီ၊ တပီဇနာ၊ မွန္လွစြာ၏၏ ပါဒ္မူေလးလီ၊ တစ္နာရီတြင္၊ ေၾကးနီတျပား၊ ဆယ့္ေျခာက္သားကို၊ ယာ၀ါး စံတူ၊ ေကကင္းဇူလီ၊ လက္သန္းညီျဖင့္၊ ကိုးသစ္ခ်က္၍၊ အ၀န္းေစာက္မွာ၊ ဥပဇာကား၊ သကၠာစင္စစ္၊ ခုနစ္ သစ္လွ်င္၊ ခြက္လုပ္ က်င္မွ၊ ဒူ၀ိဇၨာပါ၊ ဣတၳိ ယာ၏။ ေကသာဆံပင္၊ ဆယ့္ေျခာက္ပင္ကို၊ ၀င္ေလာက္ ႐ံု႐ံု၊ ေဖာက္ၿပီးတံုမွ၊ ယင့္မူခဏ၊ ေရေ၀ခ်၍၊ သို႔မွမွန္စြာ၊ ႏွိဳက္တခါကို၊ တစ္နာရီမွတ္၊ တစ္ေမာင္းခတ္ၿပီး၊ သူျမတ္ ဥာဏ္ရွင္၊ ဗဟိုရ္စင္ဟု၊ ညလွ်င္နံနက္၊ ေရွေလးခ်က္သည္၊ ေရတြက္ ၆၀ အမွန္တည္း။ ဟူ၍ ရွစ္ေၾကာင္း ေပမူ ကီ၀မ္းတစ္မ်က္ႏွာတြင္ ဆိုထားသည္။
ဦးသူရိယ (ေျမာက္ဦး)
သုတပညာ တိုးပြားၾကပါေစ။
ရခိုင္မဂၢဇင္း၊ ၁၉၈၇-ခု။
( ဦးဦးသာထြန္း(ရခိုင္-ျမန္မာ ပ႑ိတ္) ေရးသားေသာ ရခိုင္တန္ေဆာင္ ေဆာင္းပါးမ်ားမွ- )
ယင္းအခ်ိန္က ယင္းေတာင္ကို ေပသကူေတာင္ဟု အမည္သမုတ္ ခ့ဲၾကသည္။ ပဟိုရ္စည္ေတာ္ႀကီး ထားရန္ စင္ေတာ္ႀကီးကို ေဆာက္ၿပီးမွ ရႊမ္းေတာင္ (ယြန္းေတာင္)ဟု အမည္တြင္လာသည္။ ပဟိုရ္ စည္ေတာ္ႀကီး ၏ ေအာက္ေျခအုတ္ျမစ္ကို ေက်ာက္တံုးႀကီးမ်ားျဖင့္ တည္ေဆာက္ၿပီး ေခါင္မိုးျပႆဒ္၀ယ္ ၅ဆင့္မိုး သည္။ ေလး ေထာင့္ပံုျဖစ္ၿပီး စည္ေတာ္ကို ပိေတာက္သားျဖင့္ ျပဳလုပ္ၿပီး သားေရၾကက္သည္။ စည္ေတာ္ကို တြဲရန္ ပြတ္ လံုးတိုင္တြင္ ပြတ္လံုးတန္းေငြႀကိဳးျဖင့္ တြဲထားသည္။ တြဲခံုတစ္ခုလံုးႏွင့္ စည္ေတာ္သစ္သား ကို ေရႊပိန္းခ် ထားသည္။ စည္ေတာ္တီးရန္လက္႐ိုက္မွာ ဆင္သားေရတံုးျဖစ္သည္။ ဗ်က္လက္ေလးသစ္၊ အရွည္တေတာင့္ တထြာ ရွိသည္ဟုဆိုသည္။ စည္ေတာ္တီးသည့္ အခ်ိန္ကာလကို နန္းတြင္းမိညိဳ၏ "'စည္ 'ေတာ္ပဟိုရ္၊ ကၽြႏု္ပ္ ဆိုသား"ခ်ီေသာ ကိုယ္ရည္ေသြးရတု ပိုဒ္စံုတြင္ တင္ျပထားသည္။ အက်ယ္ကို မဆိုၿပီ။ တီးပံု၊တီးနည္းကိုသာ တင္ျပပါမည္။
စည္ေတာ္တီးပံု
တစ္ခ်ိန္စည္တီးေသာအခါ တစ္ပဟိုရ္ဟုဆိုသည္။ ၄ပဟိုရ္တီး တစ္ေမာင္းျပည့္သည္။ ၄ပဟိုရ္တစ္ေမာင္းဟု ဆိုေသာေၾကာင့္ ေမာင္းႀကီးတစ္လံုးကို တစ္ခ်ိန္တီးရသည္။ ဤအေၾကာင္းႏွင့္ စဥ္လ်ဥ္း၍ ပဟိုရ္စင္ေတာ္ တြင္ ေမာင္းသံုးလံုးရွိေသးသည္။ "ဒူ"ဟုအသံထြက္ေသာ ေမာင္းတစ္လံုးတို႔ ျဖစ္သည္။ ဒူေမာင္းႏွစ္လံုးတြင္ "ဒူဟူဟူ" ဟူ၍ ဟိန္းသံထြက္ေသာ ေမာင္းတစ္လံုး ရွိသည္။ ဒူ---- ဟူ၍ ႐ုိး႐ိုးအသံထြက္ေသာ ေမာင္းႏွင့္ "ေနာင္"ဟူ၍ ႐ိုး႐ိုးအသံထြက္ေသာ ေမာင္းတစ္လံုးတို႔မွာ အတိုင္းအတာ အတူတူ ျပဳလုပ္ရသည္။ ဤ႐ိုး ႐ိုး ေမာင္းႏွစ္လံုးသည္ အတိုင္းအတာ ၄ေတာင္ပတ္လည္စီ ရွိသည္။ "ဒူဟူဟူ" ဟူ၍ ဟိန္းသံ ထြက္ေသာ ေမာင္း ႀကီးမွာ ၆ေတာင္ပတ္လည္ ရွိသည္။ ၄ပဟိုရ္ တစ္ေမာင္းျပည့္တိုင္း လက္တံရွည္ ခရာႀကီးကို တစ္ႀကိမ္စီမဳွတ္ ရသည္။ တစ္ပဟိုရ္ျပည့္ေသာအခါ ေနာင္ေမာင္းကိုတစ္ခ်က္၊ ဒူေမာင္းကို တစ္ ခ်က္၊ ေနာက္ထပ္ ေနာင္ ေမာင္းကို တစ္ခ်က္တီးၿပီးလွ်င္ ဆင္သားေရ လက္႐ိုက္ျဖင့္ ပဟိုရ္စည္ေတာ္ကို တစ္ခ်က္တီးလိုက္ရသည္။ ယင္းသို႔တီးရာတြင္ စည္တီးျခင္း၏ အဂၤါရပ္ႏွင့္ညီစြာ အေႏွးတီး၊ အလ်င္တီး၊( အျမန္တီး၊ ေစာင့္တီး၊ ခ်ိန္တီး၊ သံၿပိဳင္တီး)ဟူ၍ အဂၤါရပ္မ်ားရွိသည္။ ယင္းတို႔အနက္ ဒူေမာင္း၊ ေနာင္ေမာင္း တို႔ကို တီးခတ္ရာတြင္ ေစာင့္တီး ႏွင့္ အျမန္တီးႏွစ္မ်ဳိးကို အသံုးျပဳသည္။
ေရွးေခတ္ျမန္မာႏွင့္ ရခိုင္တို႔၏ တစ္ေန႔စီကို တြက္ခ်က္၍ နာရီ ၆၀-စီ သတ္မွတ္ထားၾကရာတြင္ ေန႔နာရီ၊ ညနာရီဟူ၍ ႏွစ္ပိုင္းခြဲထားသည္။ ယင္းသို႔ခြဲထားရာ၌လည္း ယခုေခတ္စက္နာရီက့ဲသို႔ ၁၂-နာရီ ပိုင္းျခား ထား ျခင္း မဟုတ္ေပ။ ဥတု ၃-ပါးတို႔တြင္ ေနထြက္ေန၀င္ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ေန႔နာရီႏွင့္ ညနာရီကို အနည္း အမ်ား ပိုင္းျခားထားၾကသည္။ "ပတ္သံတာရွည္တီးသံျမည္" ဟူေသာကဗ်ာ၏ အဆိုအတိုင္း ေရတြက္ ခ့ဲၾက သည္။
သို႔ရာတြင္ ဘာသာေရးႏွင့္ ယဥ္ေက်းမွဳေရးရာ အတြက္ အသံုးျပဳရန္ မြန္းတည့္ခ်ိန္ႏွင့္ သန္းေခါင္ခ်ိန္ကို အဓိ ကပိုင္းျခား ထားခ့ဲၾကသည္။ မြန္းတည့္ႏွင့္ သန္းေခါင္အခ်ိန္ က်ေရာက္လွ်င္ အခ်ိန္ေစ့နာရီကို တီးၿပီး ေနာက္ အေျမာက္ႀကီး တစ္ခ်က္စီ ပစ္ေဖာက္ရသည္။ ဤသို႔ ပစ္ေဖာက္ျခင္း အားျဖင့္ မြန္းတည့္ ဆြမ္းစားရမည့္ အခ်ိန္ကို သတ္မွတ္ေပးျခင္း၊ အ႐ုဏ္တက္ခ်ိန္တြင္ ဆြမ္းပန္းခ်က္ရန္ ဆြမ္းပို႔ႏိုင္ရန္ အတြက္ အဓိက ပစ္ေဖာက္ျခင္း ျဖစ္သည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ ေရွးေခတ္အခါ၌ လူအမ်ားစုႏွင့္ ရဟန္းသံဃာေတာ္ အမ်ားစုတို႔မွာ နာရီ တိုင္းတာရန္ ခက္ခဲသည္မ်ားကို လြယ္ကူစြာ သိရွိႏိုင္ရန္အတြက္ ျဖစ္သည္။ မ်က္ေမွာက္ေခတ္တြင္ စက္နာရီ မ်ား ေပါမ်ားေနသျဖင့္ အခက္အခဲ မရွိေပ။ ေရွးေခတ္တြင္ကား အခက္ အခဲမ်ား ရွိေနျခင္းေၾကာင့္ ဤသို႔ အေျမာက္ပစ္ေဖာက္ရျခင္း ျဖစ္သည္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ငယ္စဥ္က စစ္ေတြ ၿမိဳ႕တြင္ မြန္းတည့္ ၁၂နာရီတီးလွ်င္ စစ္ေတြၿမိဳ႕ ေဖာင္ေတာ္ႀကီးမွ မြြန္းတည့္အေျမာက္ ပစ္ေဖာက္ခ့ဲသည္။
ေရွးေခတ္ႏွင့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ငယ္စဥ္ေခတ္ထိ ဥပုသ္သီတင္း ေဆာက္တည္ၾကေသာအခါ (မြန္းတည့္ အေျမာက္ ေဖာက္သံကို နားေထာင္၍ မေဖာက္မီ ဆြမ္းသံုးၾကရမည္)ဟူ၍ ေျပာဆိုခ့ဲၾကသည္။
ပဟိုရ္တီးပံုႏွင့္ အသံ ထြက္ေပၚလာပံုမ်ားကို အနည္းငယ္ တင္ျပ ပါဦးမည္။ တစ္ပဟိုရ္ ေစ့ေသာအခါ ေနာင္
ေမာင္းတစ္ခ်က္၊ ဒူေမာင္းတစ္ခ်က္ ေနာက္ထပ္ ေနာင္ေမာင္းတစ္ခ်က္တို႔ကို တီးခတ္ျခင္း အားျဖင့္ ေနာင္ ---- ဒူ---- ေနာင္(ဒိုင္း)ဒိန္း---- ဟိန္း---- ဟိန္း---- ဟိန္း---- ဟိန္း ဟူ၍ ထြက္ေပၚလာ သည္။ အေျမာက္ ပစ္ၿပီးသည့္ေနာက္ စည္ႀကီး ၅-မ်ဳိးႏွင့္ တူရိယာမ်ဳိးစံုတို႔ကို တီးမွဳတ္ၿပီးလွ်င္ တစ္ခ်ိန္တည္း လက္တံရွည္ေခၚ ခရာႀကီးကို မွဳတ္ရသည္။
နာရီတိုင္းရန္ ခြက္(ဖလား)တို႔ ျပဳလုပ္ရာတြင္ အတိုင္းအတာမွာ အလြန္ညီညြတ္မွ်တမွဳ လိုအပ္ပါသည္။ ယင္းအေၾကာင္းကို ေဖာ္ျပထားေသာ ရခိုင္နာရီက်မ္းတြင္ လကၤာျဖင့္(ရခိုင္သံျဖင့္) ဤသို႔ ေရးထားသည္ ကို ေတြ႔ရပါသည္။
အခါနာရီ၊ ျခင္တြက္လီ၍၊ ထံုးၿပီဤသို႔၊ လကၤာပ်ဳိ႔၌၊ လူတို႔မ်က္စိ၊ ဆယ္ႏွိဳက္ဟိက၊ တစ္ခဏသာ၊ မွတ္ကုန္ ပါေလာ့၊ ဆယ္ခါခဏ၊ လလယ်တည္း၊ လယ် ၁၂-ခါ၊ တခရာတည္း၊ အခရာဆယ္ဖန္၊ တျပန္ဟူသည္၊ အျပန္ ေလးလီ၊ တပီဇနာ၊ မွန္လွစြာ၏၏ ပါဒ္မူေလးလီ၊ တစ္နာရီတြင္၊ ေၾကးနီတျပား၊ ဆယ့္ေျခာက္သားကို၊ ယာ၀ါး စံတူ၊ ေကကင္းဇူလီ၊ လက္သန္းညီျဖင့္၊ ကိုးသစ္ခ်က္၍၊ အ၀န္းေစာက္မွာ၊ ဥပဇာကား၊ သကၠာစင္စစ္၊ ခုနစ္ သစ္လွ်င္၊ ခြက္လုပ္ က်င္မွ၊ ဒူ၀ိဇၨာပါ၊ ဣတၳိ ယာ၏။ ေကသာဆံပင္၊ ဆယ့္ေျခာက္ပင္ကို၊ ၀င္ေလာက္ ႐ံု႐ံု၊ ေဖာက္ၿပီးတံုမွ၊ ယင့္မူခဏ၊ ေရေ၀ခ်၍၊ သို႔မွမွန္စြာ၊ ႏွိဳက္တခါကို၊ တစ္နာရီမွတ္၊ တစ္ေမာင္းခတ္ၿပီး၊ သူျမတ္ ဥာဏ္ရွင္၊ ဗဟိုရ္စင္ဟု၊ ညလွ်င္နံနက္၊ ေရွေလးခ်က္သည္၊ ေရတြက္ ၆၀ အမွန္တည္း။ ဟူ၍ ရွစ္ေၾကာင္း ေပမူ ကီ၀မ္းတစ္မ်က္ႏွာတြင္ ဆိုထားသည္။
အဖြင့္က်မ္းတြင္ ေၾကးခြက္(ဖလား) စစ္စစ္ကိုသာလွ်င္ ျပဳလုပ္ရမည္ဟု ဆိုထားသည္။ ယင္းေၾကာင့္ ေၾကး ဖလား ၀မ္းတည့္တည့္တြင္ အေပါက္ငယ္ မိန္းမတို႔ဆံပင္ တစ္ဆယ့္ေျခာက္ပင္ ၀င္႐ံုသာေဖာက္ရမည္ဟု ဆိုေပသည္။ နာရီတိုင္းတာေသာ ေၾကးအပ္ အင္တံုသံုးလံုးတြင္ ပထမအင္တံု၌ ေၾကးဖလားတို႔ ထည့္ရသည္။ အေပါက္ငယ္မွ ၀င္ေသာေရမ်ား ျပည့္လာေသာအခါ ေၾကးဖလား နစ္သြားသည္။ နစ္လွ်င္ တစ္နာရီျပည့္ သည္။ နစ္လွ်င္နစ္ခ်င္း ဒုတိယ အင္တံုတြင္ လူက ဖလားတစ္လံုး ထည့္လိုက္ရသည္။ ပထမလူ က ျမဳပ္ေန ေသာ ေၾကးဖလားကို ယူေနစဥ္ အခ်ိန္ၾကန္႔ၾကာျခင္း မရွိရေအာင္ ဒုတိယလူက ခ်က္ခ်င္း ထည့္ရျခင္း ျဖစ္ပါ သည္။ ဒုတိယဖလားနစ္လွ်င္ တတိယဖလား ထည့္ရသည္။ တတိယဖလားနစ္လွ်င္ ပထမလူက ျပန္စသည္။ ဤနည္းအားျဖင့္ အခ်ိန္နာရီမ်ားကို တိတိက်က် တိုင္းယူျခင္းျဖစ္သည္။ ေန႔ပိုင္း တာ၀န္က်ေသာ သူတို႔ႏွင့္ ညပိုင္း တာ၀န္က်ေသာ သူတို႔ကို ခြဲျခား၍ ခန္႔ထားရသည္။ ဤသို႔လွ်င္ ေရွးေခတ္ ရခိုင္တုိ႔၏ ပဟိုရ္နာရီမ်ားကို တီးခတ္ခ့ဲၾကေလသည္။
ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္၏ ပဟိုရ္စင္ေတာ္ နာရီ ေဆာက္ခ့ဲေသာ ရြမ္းေတာ္ ေတာင္ထိပ္တြင္ စာေရးသူ ငယ္ စဥ္ ေက်ာင္းသားဘ၀၌ အေျခခံ ေက်ာက္တံုးမ်ား ရွိေသးသည္။ ၿဗိတိသွ်ေခတ္တြင္ ေျမာက္ဦးမွ လူႀကီး အခ်ဳိ႕တို႔ သည္ အေပ်ာ္တမ္းကလပ္ (Club)တစ္ခု ဖြဲ႔စည္း တည္ေထာင္ခ့ဲသည္။ ပ်ဥ္းကတိုးတိုင္၊ သြပ္မိုးပ်ဥ္ ကာ အေဆာက္အအံု တစ္ခု ေဆာက္သည္။ ယင္းအေဆာက္အအံု ေဆာက္ရန္အတြက္ အဆို ပါ ေက်ာက္ တံုးႀကီး မ်ားကို ၿဖိဳဖ်က္၍ အေရွးဘက္သို႔ တြန္းခ်ခ့ဲၾကသည္။ အေတာ္အတန္ က်န္ ရွိေနေသာ ေက်ာက္မ်ား ကိုလည္း ေက်ာင္းသားအခ်ဳိ႔က ဒံုးတိုက္တမ္းစကားသည္ ဆိုကာ ေတာင္ေပၚ မွ ေက်ာက္တံုးႀကီးမ်ား ကို ေတာင္ေအာက္ သို႔ တြန္းခ်တမ္းကစားခ့ဲၾကသည္။ ကၽြန္ေတာ္လည္း သမိုင္းတန္ဖိုး နားမလည္ေသး၍ တစ္တံုး၊ႏွစ္တံုး တြန္း ခ်ခ့ဲမိသည္။ အိမ္သို႔ေရာက္လွ်င္ ကၽြန္ေတာ္၏အဘိုးက ဆဲဆို တားျမစ္ၿပီး သမိုင္း တန္ဖိုးကို ေျပာျပသျဖင့္ နားလည္ သြားခ့ဲပါသည္။ ေတာင္ေအာက္ သို႔ ေရာက္ သြားေသာ ေက်ာက္မ်ားကို အခ်ဳိ႔ပုဂၢိဳလ္တို႔ သယ္ယူ သံုးစြဲေသာ္လည္း ေတာင္ေျခရင္းႏွင့္ နံေဘးတြင္ ႀကီးမားလွ စြာေသာ ေက်ာက္တံုး မ်ားကို ယေန႔ထိ ရွိေန ပါေသးသည္။ ေတာင္၏ အေျခအေနမွာ လည္းေျမာက္ဘက္ သို႔ ထိုး ထြက္ေနေသာ ေတာင္စြယ္မွာ ေက်ာက္ သားေတာင္ျဖစ္သည္။ ေပ-၅၀ခန္႔ျမင့္ သည္။ ယင္းေတာင္စြယ္ႏွင့္ တစ္ဆက္တည္း ေတာင္ဘက္သို႔ ေပ-၃၀ ခန္႔အျမင့္တြင္ဗဟိုရ္စည္ကို ထားခ့ဲ သည္။ ေျမသားေတာင္ျဖစ္ သည္။အထဲ၌ေက်ာက္အတိျဖစ္သည္။ ၿဗိတိသွ် လက္ထက္ တြင္ ေတာင္ ညိဳေတာင္စြယ္၏ ထိပ္ျပင္သည္ အလ်ား၊အနံ ေပ-၁၀၀ေက်ာ္စီ ရွိသည္။ ေတာင္ကိုၿဖိဳ၍ လမ္းခင္းျခင္းေၾကာင့္ ၃-ပံု ၂-ပံုခန္႔ ပ်က္စီး သည္။ ေတာင္ထိပ္ႀကီးမွာကား နဂိုအတိုင္း ရွိေသးသည္။ မူလပထမ မင္းေစာမြန္ အမည္သမုတ္ခ့ဲစဥ္ (၁) ေပသကူေတာင္၊ (၂) ဗဟိုရ္စင္ေတာ္ တည္ေဆာက္ၿပီး ေနာက္ ရြမ္းေတာင္(ယြန္းေတာင္)၊ (၃) ၿဗိတိသွ် လက္ထက္ ကလပ္(Club) ေဆာက္ေသာအခါ ကလပ္ ေတာင္၊ (၄) ကလပ္ၿပိဳၿပီးေနာက္ မူလနာမည္အတိုင္း ရြမ္းေတာင္(ယြန္းေတာင္) အမည္တြင္ေနပါသည္။
ဤကား ရခိုင္တို႔၏ ဗဟိုရ္စည္တီးခတ္ပံု၊ နာရီေရတြက္ပံု၊ နာမည္မ်ား အဆင့္ဆင့္ေျပာငးလဲေခၚေ၀ၚပံု၊ အေဆာက္အအံုေဆာက္ခ့ဲပံု၊ ၿပိဳပ်က္သြားျခင္းႏွင့္ ေတာင္ထိပ္၏ ထိပ္ျပင္ က်ဥ္းေျမာင္းသြားျခင္း စသည္ တို႔ ျဖစ္ပါသည္။ သုေတသီတို႔သည္ ေပ၊ပရပိုက္၊ လက္ေရးမူတို႔၌ ေရးသားထားခ့ဲၾကေသာ သမိုင္းစဥ္မ်ားကို ဖတ္ရွဳကာ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕သို႔ ကြင္းဆင္းေလ့လာၾကသည္။ စာဆိုအတိုင္း တစ္ခုမွ် မဟုတ္ပါတကား။ မညီ ညြတ္ပါတကားဟူ၍ အထင္အျမင္မွားသြားမည္။ ယင္းသို႔ အျမင္မမွားေစျခင္းငွာ ကၽြန္ေတာ့္အေနႏွင့္ သမိုင္း မွတ္တိုင္ႏွင့္ သမိုင္းရုပ္ႀကြင္းမ်ားကို စာေတြ႔၊ ေပေတြ႔ႏွင့္ မ်က္ျမင္ေတြ႔ရွိေသာ အခ်က္အလက္တို႔ကို တင္ျပ လိုက္ရျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။
ဦးသူရိယ (ေျမာက္ဦး)
သုတပညာ တိုးပြားၾကပါေစ။
ရခိုင္မဂၢဇင္း၊ ၁၉၈၇-ခု။
( ဦးဦးသာထြန္း(ရခိုင္-ျမန္မာ ပ႑ိတ္) ေရးသားေသာ ရခိုင္တန္ေဆာင္ ေဆာင္းပါးမ်ားမွ- )
No comments:
Post a Comment